Ένας διαφορετικός εσπερινός τελέσθηκε απόψε το βράδυ στον παλιό ερειπωμένο ναό των Αγίων Αποστόλων στο Κούταβο. Μετόχι της ιεράς μονής του Αγίου Γερασίμου.
Η αρχή έγινε πριν τρία χρόνια για να ξαναλειτουργήσει, έστω και υπαίθρια, ο ερειπωμένος ναός που έχει καταστραφεί εδώ και 70 περίπου χρόνια.
Θα πρέπει να σημειωθεί ότι η Eφορεία Aρχαιοτήτων Κεφαλληνίας και Ιθάκης έχει πραγματοποιήσει ανασκαφή στο εσωτερικό του ναού κατά την οποία αποκαλύφθηκε πλήρως ο χώρος του Ιερού Βήματος και μικρό τμήμα του δαπέδου του κυρίως ναού.
Φέτος πραγματοποιήθηκε και εξωτερικός επιφανειακός καθαρισμός του χώρου, ώστε να τελεσθεί ο μεθέορτιος εσπερινός με άνεση και ασφάλεια για τους πιστούς.
Κατά το κήρυγμα του ο Σεβ. Μητροπολίτης Κεφαλληνίας κ. Δημήτριος εξήρε το έργο της Εφορείας Αρχαιοτήτων για την πραγματοποίηση της ανασκαφής αποκαλύπτοντας ένα μικρό «θησαυρό» δίπλα στη λιμνοθάλασσα του Κουτάβου.
Σημαντική ήταν επίσης και η ομιλία της θεολόγου Κατερίνας Αλεξανδρή που ανέδειξε, μέσα από την εμπεριστατωμένη έρευνα της, άγνωστες πτυχές της ιστορίας του ιερού Μετοχίου των Αγ. Αποστόλων.
Στην σημερινή ακολουθία του εσπερινού παρέστησαν ο δήμαρχος Αργοστολίου Θεόφιλος Μιχαλάτος, ο Βουλευτής Παναγής Καππάτος, ο Πρόεδρος της Δημοτικής Κοινότητας Αργοστολίου Θοδωρής Αλυσανδράτος, ο προϊστάμενος της εφορείας αρχαιοτήτων Κεφαλονιάς και Ιθάκης Γρηγόρης Γρηγορακάκης, ο Άγγελος Μπενετάτος, Μοναχές από το Μοναστήρι του Αγίου Γεράσιμου όπου είναι και μετόχι ο ιστορικός αυτός ναός, καθώς και πλήθος ιερέων και πιστών.
Ακολουθεί ολόκληρη η ομιλία της κας Κατερίνας Αλεξανδρή:
Τιμώ θεόπτας δώδεκα Χριστού φίλους,
Ήρωας άνδρας και θεούς τολμώ λέγειν.
Δώδεκα ευκλεέας τριακοστή αγείρει μύστας
(στίχοι συναξαρίου Αγίων Δώδεκα Αποστόλων)
Το πανηγύρι είναι μια εορταστική σύναξη τόσο με θρησκευτικό όσο και με κοινωνικό και πολιτιστικό χαρακτήρα, γνώρισμα κυρίως της ελληνορθόδοξης υπαίθρου τους μήνες του θέρους. Οι ρίζες του χάνονται στο βάθος των αιώνων και οι πρώτες μαρτυρίες ήδη απαντώνται στην αρχαία Ελλάδα. Η ίδια η λέξη ετυμολογικά πᾶν + ἄγυρις(από το ρήμα ἀγείρω που σημαίνει συγκεντρώνω) δηλώνει μια γενική συγκέντρωση, συνέλευση προς ένα κοινό σκοπό, σημασία που διατηρήθηκε και στα χριστιανικά χρόνια. Στην αρχαιότητα δήλωνε τη συνάθροιση για κάποια θεότητα, στα χριστιανικά χρόνια διατηρεί το σκοπό και αποδίδει τιμή προς έναν ή περισσότερους αγίους. Βασικός σκοπός της πανηγύρεως είναι η αγωγή της ψυχής των συνελθόντων, η συνάθροιση των μελών υπό την σκέπη του εορταζόμενου ή εορταζόμενων αγίων όπου θα βιώσουν τελετουργικά την ενότητα τους. Είναι η επισφράγιση την κοινής πίστης τους, η συνοχή της κοινότητας, μια έκφραση της άνευ ανταμοιβής αγάπης, της γενναιοδωρίας των πιστών, της αλληλεγγύης, της αδελφοσύνης, της χαράς, Μια επιβεβαίωση του «συνέρχεσθαι ἐπί τᾦ αὐτᾦ».
Αυτή ακριβώς την ενότητα της Εκκλησίας και κατ’ επέκταση της κοινότητας, όπως πηγάζει από την Α’ Αποστολική Σύνοδο βιώνουμε στην μνήμη των Αγίων Αποστόλων σήμερα, στην ομώνυμη ιερά μονή τους στον Κούταβο, μετόχιον της Ιεράς μονής του Αγίου Γερασίμου. Να υπενθυμίσουμε πως η Εκκλησία αποτελεί ένα σώμα ενωμένο στον κόσμο με την Πίστη, τη Θεία Ευχαριστία και τη Μυστηριακή ζωή και αυτή την αρχή θεμελίωσαν οι Άγιοι Απόστολοι, όχι μόνο δια της Αποστολικής Συνόδου, αλλά κυρίως με την ίδια τους τη ζωή «συνέρχεσθαι ἐπί τᾦ αὐτᾦ», που είναι θεμελιώδες χαρακτηριστικό της πίστης της Εκκλησίας μας.
Η τιμή και η μνήμη των αγίων Αποστόλων εδραιώνεται στη χριστιανική ζωή σταδιακά από τα πρώτα χριστιανικά χρόνια και τη σημαντικότητα της επισφραγίζει ο Ισαπόστολος Άγιος Μεγάλος Κωνσταντίνος. Την πρώτη εκκλησία που χτίζει στην Κωνσταντινούπολη αμέσως μετά τη μεταφορά της πρωτεύουσας από τη Ρώμη στο Βυζάντιο, είναι ο ιερός ναός των αγίων Αποστόλων. Τον ξανακτίζει ο Ιουστινιανός μετά την καύση του από τη στάση του Νίκα το 550 μ.Χ. στον 4ο λόφο της Πόλης, βορειοδυτικά του Υδραγωγείου του Ουάλη. Εξ αρχής απετέλεσε αποθετήριο των σκηνωμάτων των αγίων Αποστόλων Ανδρέου, Λουκά και Τιμοθέου, της κάρας του Αγίου Ιακώβου του Αδελφοθέου και του Αποστόλου Ματθία, ενώ υπήρξε και Μαυσωλείο όπου κατά την παράδοση εθάπτοντο οι Αυτοκράτορες και οι Πατριάρχες του Γένους. Από την Άλωση του 1453 και μέχρι το 1461 οπότε και κατεδαφίστηκε από τους Τούρκους υπήρξε ο Πατριαρχικός Ναός εκ μεταφοράς από την αλωθείσα Αγιά Σοφιά.
Στοιχείο που ίσως θα μπορούσε και για τη δική μας ιερά Μονή να έχει τη σημασία του καθώς οι κτήτορες, η ονομαστή oοικογένεια των Φωκάδων εκ Κωνσταντινουπόλεως,(βλ. πρωτ. Ιωάν. Μεσολωράς, «ΤΟ ΜΕΤΟΧΙ ΤΗΣ ΜΟΝΗΣ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΓΕΡΑΣΙΜΟΥ ΣΤΟΝ ΚΟΥΤΑΒΟ, πληροφορίες από ανέκδοτες πηγές, ανάτυπο από τον 21ο τόμο (2021) ΤΩΝ «ΚΕΦΑΛΛΗΝΙΑΚΩΝ ΧΡΟΝΙΚΩΝ», ΑΡΓΟΣΤΟΛΙ 2021, σε.484-489) κατά τη φυγή τους από αυτή κάποιοι κατέφυγαν και στο νησί της Κεφαλληνίας και απέκτησαν περιουσιακά στοιχεία. Ένα εξ αυτών ήταν η έκταση του αιγιαλού περί του Κουτάβου. Το 1627 χρονολογείται ήδη η ιερά μονή των Αγίων αποστόλων στον Κούταβο ενώ σε καταγραφή της η κα Ζαπάντη Σταματούλα αναφέρει πως ήδη ο νοτάριος Ρωμανός την χρονολογεί το 1568.
Τη σημασία της θέσης και της συμβολής της εν λόγω μονής αποτυπώνει η ύπαρξη τυπογραφείου στην Ιερά Μονή του Αγίου μας, για λίγους μήνες αφού πρώτα είχαν εκφορτωθεί τα μηχανήματά του ερχόμενο από το Λονδίνο μέσα σε δύο κασέλες στο μετόχι του Κουτάβου το 1627. Επί δυο μήνες αποθηκεύτηκαν στη σταφιδαποθήκη του μετοχίου και εν συνεχεία μεταφέρθηκαν στα Ομαλά, πριν μεταφερθούν οριστικά στην Κων/πολη. [Πληροφορία που με σαφήνεια παραθέτει στη μελέτη του ο π. Ιωαν Μεσολωράς (βλ. πρωτ. Ιωάν. Μεσολωράς, «ΤΟ ΜΕΤΟΧΙ ΤΗΣ ΜΟΝΗΣ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΓΕΡΑΣΙΜΟΥ ΣΤΟΝ ΚΟΥΤΑΒΟ, πληροφορίες από ανέκδοτες πηγές, ανάτυπο από τον 21ο τόμο (2021) ΤΩΝ «ΚΕΦΑΛΛΗΝΙΑΚΩΝ ΧΡΟΝΙΚΩΝ», ΑΡΓΟΣΤΟΛΙ 2021,σελ. 497-498)].
Το 1677 το μετόχι των Αγίων Αποστόλων διανύει περίοδο ακμής καθώς αποκομίζει οφέλη από την καλλιεργήσιμη γη του Αιγιαλού και τα οποία αποδίδει στην Ιερά Μονή του Αγίου Γερασίμου. Στο επόμενο διάστημα καταγράφεται και οίκημα επί του μετοχίου δηλωτικό της ακμής του.
Παρά τις αλλαγές τόσο περιουσιακά όσο και στην αδελφότητα και την κυριότητα της μονής οι κάτοικοι του Αργοστολίου και των γύρω περιοχών αγκάλιασαν και αναπαύθηκαν πνευματικά στο μονίδριο και αυτό το κράτησε ζωντανό στη μνήμη των πιστών.
Η καταγραφή της ύπαρξης μικρού λιμένος στον χώρο της μονής για να δένουν οι βάρκες τόσο για τη μεταφορά προϊόντων από και προς τη μονή όσο και για τη μεταφορά πιστών δηλώνει μια διαρκή παρουσία ζωής στο χώρο αυτό.
Οι μνήμες που πολύ εύστοχα και γλαφυρά κατέγραψε στη μελέτη της η κα Λειβαδά – Ντούκα(Άγιοι Απόστολοι:Το μετόχι του Αγίου στον Κούταβο- Ιστορία και αναμνήσεις, 30 Ιουνίου 2023, δημοσίευσης στο περιοδικό «ΟΔΥΣΣΕΙΑ») παραμένουν ακόμη νωπές στην κοινωνία του Αργοστολίου και μαρτυρούν την πνευματική αξία του χώρου. Με ιδιαίτερη πνευματικότητα οι κάτοικοι της πρωτεύουσας του νησιού περίμεναν το πρώτο πανηγύρι του θέρους για να μεταβούν με νηοπομπή από τη Σισσιώτισσα και τον Αριστοφάνη στο μοναστήρι του Κουτάβου. Αν και η εκκλησιά μικρή σε διαστάσεις, μονόκλιτη βασιλική ,απλή, όπως όλες οι εκκλησιές του νησιού μας αρχιτεκτονικά – λόγω του μένους του Εγκέλαδου- πλην όμως πλούσιες πνευματικά, γέμιζε από κόσμο που συνέτρεχε να αναπαυθεί, να προσευχηθεί και να βιώσει την πνευματική ιλαρότητα που απλόχερα προσφέρει η χάρη του Θεού δια των Αγίων του, στο «συνερχεσθαι επί τω αυτώ».
Η μετάβαση με τις βάρκες από το Αργοστόλι προς τη μονή όταν ερχόταν η ημέρα της πανηγύρεως ήταν μια χαρούμενη ιεροτελεστία. Οι πιστοί καλοντυμένοι, με τις προσφορές τους εξέπλεαν σε πολλά δρομολόγια και με πρόσχαρη διάθεση, αδελφωμένοι μετέβαιναν στο μοναστήρι. Εκεί οι μοναχές που από νωρίς είχαν «κατέβει» στο μετόχι από το μοναστήρι του Αγίου για την προετοιμασία του πανηγυριού υποδέχονταν τους προσκυνητές. Μετά το πέρας του εσπερινού μοιράζονταν οι άρτοι και δικονάρια , χωρίς όμως τράπεζα. Ακόμη και στη ζοφερή περίοδο της Ιταλογερμανικής κατοχής το πανηγύρι δεν σταμάτησε και οι πιστοί συναθροίζονταν και τιμούσαν τη μνήμη των αγίων παρά τις αντίξοες συνθήκες που βίωναν.
Στο σημείο αυτό θα παραθέσω μια μαρτυρία του παππού μου , αείμνηστου Σταύρου Αναστασιάδη. Το 1941 την παραμονή του πανηγυριού των αγίων Αποστόλων ο Σταύρος 12 ετών τότε είχε κατέβει από νωρίς στου Αριστοφάνη με ένα φίλο του να περιμένουν το πρώτο δρομολόγιο της βάρκας για το μοναστήρι. Την περίοδο εκείνη υπήρχε Γερμανικό φυλάκιο στην αρχή της γέφυρας με φρουρό που έλεγχε την κυκλοφορία του πόντε από και προς την πόλη. Την ώρα εκείνη και καθώς υπήρχε ηρεμία τα δυο παιδιά αφοσιώθηκαν να πετάνε πέτρες στη θάλασσα αγνοώντας τον κίνδυνο. Ο φρουρός τα πλησίασε και θέλησε να τα περιπαίξει δίνοντάς τους ένα δυναμίτη να τον ανάψουν και να τον κρατήσουν. Ο ένας εξ αυτών αρνήθηκε και ο φύλακας τον έσπρωξε και τον χτύπησε. Τότε ο άλλος νεαρός πήρε το δυναμίτη και τον πέρασε στη ζώνη του και οι δυο μαζί τον οδήγησαν άκρη άκρη στο τειχίο της γέφυρας και τον έριξαν στη θάλασσα όπου και ανατινάχθηκε. Φυσικά τα παιδιά δεν πήγαν ποτέ στο πανηγύρι στον Κούταβο. Υπήρξε άμεση και μεγάλη κινητοποίηση από το γεγονός. Οι δύο φίλοι επικηρύχθηκαν με μεγάλο χρηματικό ποσό για όποιον τους παρέδιδε στις γερμανικές αρχές και με θανατική ποινή. Τάχιστα φυγαδευτήκαν εκτός πόλης (στη σπηλιά του Πλατύ Γιαλού) για ικανό χρονικό διάστημα μέχρι να γίνει άρση της καταδίκης τους.
Ιστορίες και μαρτυρίες διασώζονται ακόμα πολλές για το πανηγύρι των Αγίων Αποστόλων στον Κούταβο, όπως έχει καταγράψει και η κυρία Ευριδίκη Λειβαδά Ντούκα (Άγιοι Απόστολοι:Το μετόχι του Αγίου στον Κούταβο- Ιστορία και αναμνήσεις, 30 Ιουνίου 2023, δημοσίευσης στο περιοδικό «ΟΔΥΣΣΕΙΑ») . Άλλες γλαφυρές και άλλες λιγότερο. Μονό το 1954 δεν έγινε το πανηγύρι καθώς ο ναός γκρεμίστηκε όπως και μεγάλο μέρος του νησιού ισοπεδώθηκε από την καταστροφική μανία των σεισμών. Όμως τα λιγοστά του ερείπια που στέκουν αγέρωχα στο διάβα του χρόνου μαρτυρούν την πνευματική ζωή που κάποτε άνθισε στον τόπο αυτό και την ευλογία που απλόχερα έλαβε από τους Αγίους Αποστόλους και τον πολιούχο του νησιού, Άγιο Γεράσιμο.
Η ιστορική και συνάμα απλοική αγιογραφία της Πλατυτέρας σε πείσμα της φθοράς των καιρικών συνθηκών καρτερά κάθε χρόνο να αγκαλιάσει ξανά τους πιστούς και να δεχθεί τις προσευχές τους, τον καημό τους και την ευχαριστία τους.
Προσευχή όλων ο τόπος αυτός να αποκτήσει εκ νέου την πνευματική αίγλη του παρελθόντος και η ευλογία των Αγίων Αποστόλων να απλώνεται στον τόπο μας.
Χαίρετε, άγιοι Απόστολοι, βασιλείς του Χριστού,[…]
Χαίρετε εσείς που είστε το άλας της γης, που ποτέ δεν μπορεί να χάσει τη δύναμή του. Χαίρετε εσείς που είστε το φως του κόσμου (Ματθ. 5:13-14), που μένει στην ανατολή και λάμπει παντού, που φωτίζει αυτούς που βρίσκονται στο σκοτάδι, που καίει χωρίς ξύλα. Το λυχνάρι είναι ο Χριστός, και λυχνοστάτης ο Πέτρος, και λάδι η χορηγία του Αγίου Πνεύματος.
Χαίρετε εσείς που είστε το φως του κόσμου, στο οποίο υποχωρεί η νύχτα όλη· που δεν το σκιάζει η νεφέλη, δεν το αντιμάχεται η καταιγίδα, ούτε η λαίλαπα το πλησιάζει, απεναντίας φωτίζονται μ’ αυτό τα σκοτάδια που έχουμε μέσα μας, φανερώνονται τα κρυφά, διασαφηνίζονται τα ασαφή, καθαρίζονται οι λογισμοί.
Χαίρετε εσείς που είστε οι σφραγιστές των ιερέων, οι εκπαιδευτές των διδασκάλων, οι ψαράδες των εθνών, οι κήρυκες των λαών, οι παιδαγωγοί των δικαίων, οι πλύντες των αμαρτωλών, οι σφάκτες της αμαρτίας, οι φωτιστές των απίστων, οι ανίκητοι φύλακες, οι δραστήριοι έμποροι.
Χαίρετε εσείς που είστε οι χαλκουργοί και της δικής μου φωνής, οι χορηγοί της αμαρτωλής γλώσσας μου, οι ενδυναμωτές της αδυναμίας μου, οι γυμναστές της παρρησίας μου, οι τεχνίτες των λόγων μου.
Χαίρετε εσείς που βρήκατε τον ακρογωνιαίο λίθο (Χριστό), και από αυτό το λίθο τόσους πολλούς βασιλικούς νυφικούς θαλάμους ανυψώσατε, τόσες πολλές εκκλησίες ανοικοδομήσατε επάνω στη γη, όμοιες με ουρανούς, τόσα πολλά θυσιαστήρια θεμελιώσατε για τη θυσία που γεννά τη ζωή. […]
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
1. «Εγκώμιο στον Πέτρο και στον Παύλο…». Οσίου Εφραίμ του Σύρου Έργα, τ. Ζ’, Εκδόσεις «Το Περιβόλι της Παναγίας», Θεσσαλονίκη 1998, σελ. 112)
2. Άγιοι Απόστολοι:Το μετόχι του Αγίου στον Κούταβο- Ιστορία και αναμνήσεις, Ευρυδίκη Λειβαδά –Ντούκα,30 Ιουνίου 2023, δημοσίευσης στο περιοδικό «ΟΔΥΣΣΕΙΑ».
3, «ΤΟ ΜΕΤΟΧΙ ΤΗΣ ΜΟΝΗΣ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΓΕΡΑΣΙΜΟΥ ΣΤΟΝ ΚΟΥΤΑΒΟ, πληροφορίες από ανέκδοτες πηγές, ανάτυπο από τον 21ο τόμο (2021) ΤΩΝ «ΚΕΦΑΛΛΗΝΙΑΚΩΝ ΧΡΟΝΙΚΩΝ», ΑΡΓΟΣΤΟΛΙ 2021,σελ. 497-498), πρωτ. Ιωάννης Μεσολωράς.
4.»ΚΕΦΑΛΛΗΝΙΑΚΑ ΣΥΜΜΙΚΤΑ» Ηλία Τσιτσέλη, τ. Α’, σελ.785-800
5.Αρχείο Ιεράς Μητροπόλεως Κεφαληνίας
6. «Μέγας Συναξαριστής της Ορθοδόξου Εκκλησίας», Μήνας Ιούνιος,εκδ. Συναξαριστής, Δεκέμβριος 2012.
7. Ζαπάντη Σταματούλα ο.π. σελ.219, Εγγραφες 1ο , φ9ν, έγγρ.16-3-1568)
8. Φωτογραφικό αρχείο Αικατερίνης Θ. Αλεξανδρή, από την Ιερά Μονή Αγίων Αποστόλων Κουτάβου, Μετόχιον Ιεράς Μονής Αγίου Γερασίμου Κεφαλληνίας.
Το φωτορεπορτάζ για το ekefalonia.gr είναι του Neil Jackson.
