«Χτύπησε το κουδούνι για διάλειμμα και όλα τα παιδιά βγήκαν τρέχοντας στην αυλή για να παίξουν. Εγώ δεν είχα κανένα φίλο, έμενα μέσα στην τάξη και ζωγράφιζα. Η δασκάλα έφυγε από την αίθουσα και έμεινα μόνη μου. Λίγα λεπτά αργότερα, οι συμμαθητές μου επέστρεψαν και στάθηκαν πάνω από το θρανίο μου. Με περικύκλωσαν και άρχισαν να με κοροϊδεύουν. Με έλεγαν κοντή, θυμάμαι είπαν και τη μητέρα μου κοντή και έβρισαν τον πατέρα μου. Κάποιος από αυτούς με έσπρωξε. Ένας άλλος με χτύπησε με ένα βιβλίο στο κεφάλι. Ένιωσα τα μαλλιά μου να τραβιούνται δυνατά από πίσω. Ξαφνικά, όλοι με έσπρωχναν ο ένας πάνω στον άλλον. Θυμάμαι να χάνω τον έλεγχο του σώματός μου και απλώς να πέφτω πάνω σε κάθε συμμαθητή μου. Ένας με έσπρωξε και χτύπησα με δύναμη το πίσω μέρος του κεφαλιού μου σε έναν πυροσβεστήρα που ήταν κρεμασμένος στον τοίχο. Άλλη μια σφαλιάρα. Δε μπορούσα να αναπνεύσω. Ένιωθα απορία, γιατί να μου το κάνουν αυτό; Ένιωθα και πόνο. Όχι μόνο για μένα, αλλά και για εκείνους. Γιατί είχαν τόσο μίσος μέσα τους; Ξαφνικά, κάποιος με χτύπησε στο σβέρκο και θυμάμαι να ξυπνάω από τις σκέψεις μου. Όλοι γελούσαν μαζί μου και με έδειχναν. Έκατσα κάτω στο πάτωμα χωρίς να πω κουβέντα. Οι συμμαθητές μου ήταν από πάνω μου και με κορόιδευαν. Δεν άκουγα πια τι έλεγαν. Χτύπησε το κουδούνι και η δασκάλα επέστρεψε στην τάξη. Δεν έβγαλα μιλιά. Άλλο ένα μάθημα ξεκίνησε, χωρίς να έχει αντιληφθεί κανείς τίποτα. Για δεκαπέντε λεπτά, οι συμμαθητές μου με χτυπούσαν, με κορόιδευαν και με εξευτέλιζαν. Ήταν εικοσιτέσσερις, ήμουν μία. Ήμασταν Β’ Δημοτικού. Αυτό συνεχίστηκε μέχρι να τελειώσω το Δημοτικό.»

Τα περιστατικά σχολικού εκφοβισμού και ενδοσχολικής βίας έχουν αυξηθεί ραγδαία τα τελευταία χρόνια στη χώρα μας, με αποκορύφωμα το τελευταίο χρονικό διάστημα, όπου αποτελούν κύριο θέμα συζήτησης, τόσο στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και μαζικής ενημέρωσης, όσο και προβληματισμού μεταξύ των άμεσα εμπλεκόμενων και αυτών που καλούνται να τα διαχειριστούν. Είναι, όμως, πράγματι, ένα φαινόμενο, του οποίου η έξαρση θα έπρεπε να προκαλεί εντύπωση και προβληματισμό;

Η έννοια του σχολικού εκφοβισμού είναι ένα πολύπλευρο φαινόμενο και συνδέεται με πολλές ατομικές, σχεσιακές, οικογενειακές, σχολικές και πολιτισμικές μεταβλητές, καθώς και με τις προσωπικές αξίες του κάθε παιδιού, την έκθεσή του σε διαπαιδαγωγική και κοινοτική βία και τις συναισθηματικές καταστάσεις που βιώνει. Ως Σχολικός Εκφοβισμός (Bullying) ορίζεται η επιβολή της βούλησης και της πρόκλησης σωματικής ή ψυχολογικής βλάβης, από ένα ισχυρότερο μέλος ή ομάδας μελών της σχολικής κοινότητας προς ένα πιο αδύναμο μέλος. Η συμπεριφορά αυτή χαρακτηρίζεται από άνιση κατανομή εξουσίας, δηλαδή προέρχεται από ένα άτομο ή μια ομάδα ατόμων που διαθέτουν υψηλότερο επίπεδο εξουσίας ή κοινωνικής θέσης από το θύμα και συνήθως επαναλαμβάνεται επί μακρόν.

Οι πιο συνηθισμένες μορφές σχολικής βίας είναι η σωματική βία (σπρωξίματα, κλωτσιές, μπουνιές, χαστούκια, τράβηγμα μαλλιών κ.α.), η συναισθηματική βία (σκόπιμη απομόνωση παιδιού, κρύψιμο ή και καταστροφή πραγμάτων, εκβιασμός για χρήματα, απειλές, περιθωριοποίηση κ.α.), η λεκτική βία (κοροϊδία, βρίσιμο, σαρκασμός, ειρωνεία, διάδοση ψευδούς φήμης, άσχημα σχόλια για την εθνική προέλευση, την οικονομική κατάσταση, την εθνικότητα, τη φυλή, τις σεξουαλικές προτιμήσεις, τη γλώσσα ενός παιδιού και της οικογένειάς του, χειρονομίες, συκοφαντικά γκράφιτι, κ.ά.), η σεξουαλική βία (ανεπιθύμητο άγγιγμα, απειλές, προσβλητικά μηνύματα, χυδαία γράμματα και εικόνες, πειράγματα κ.ά.) και η ηλεκτρονική βία (χρήση internet, e-mail, chat room και κινητών με κλήσεις και μηνύματα με προσβλητικό και απειλητικό περιεχόμενο, χρήση κάμερας με σκοπό την απειλή και την ταπείνωση του παιδιού, κ.ά.).

Είναι έκδηλο πως ένα παιδί μπορεί να πέσει θύμα σχολικού εκφοβισμού με πάρα πολλούς τρόπους, οι οποίοι έχουν μελετηθεί εκτενώς από την επιστημονική κοινότητα. Όμως, εξίσου σημαντική είναι η έρευνα που εστιάζει στις αιτίες εκδήλωσης της επιθετικής συμπεριφοράς από ένα παιδί. Οι λόγοι, που ένα παιδί μπορεί να εκδηλώσει επιθετική ή βίαιη συμπεριφορά, μπορεί να οφείλονται σε ψυχολογικούς, κοινωνικούς και πολιτισμικούς παράγοντες. Επίσης, πολύ σημαντική είναι η συμβολή της οικογένειας, της κοινωνίας και των διαπροσωπικών σχέσεων του παιδιού, καθώς μπορεί να επηρεάσουν τον τρόπο με τον οποίο εκφράζεται το ίδιο.

Καθώς ένα παιδί μεγαλώνει και αναπτύσσεται μέσα στα διάφορα περιβάλλοντα, καλείται να διαμορφώσει το χαρακτήρα του, ο οποίος σχηματίζεται ανάλογα με τις προσλαμβάνουσες που δέχεται καθημερινά. Η φράση «το παιδί είναι σαν σφουγγάρι» ταιριάζει απόλυτα στη συγκεκριμένη περίπτωση, καθώς, ειδικά σε πρώιμη ηλικία, τα παιδιά απορροφούν «σαν σφουγγάρια» οτιδήποτε βλέπουν, ακούν και αισθάνονται μέσα στην οικογένεια, στο σχολείο και στις κοινωνικές τους επαφές. Στην πολυκύμαντη αυτήν πορεία, υπάρχουν διάφοροι παράγοντες επικινδυνότητας, οι οποίοι δύνανται να επηρεάσουν τη διαμόρφωση του χαρακτήρα και της συμπεριφοράς του παιδιού. Για παράδειγμα, στο οικογενειακό περιβάλλον, υπάρχουν γονείς που προτιμούν να επιβάλλουν τιμωρίες και να είναι αυταρχικοί παρά υποστηρικτικοί, που χρησιμοποιούν τη βία ως μέθοδο επίλυσης προβλημάτων, που ανέχονται τη βίαιη συμπεριφορά των παιδιών τους, που αδυνατούν να θέσουν όρια ή αδιαφορούν για αυτά, που συμπεριφέρονται βίαια προς τα παιδιά τους, έχουν ξεσπάσματα θυμού ή τα παραμελούν συναισθηματικά. Από την άλλη πλευρά, το σχολικό πλαίσιο, σε πολλές περιπτώσεις χαρακτηρίζεται ως ένα περιβάλλον που προσφέρεται για την ανάπτυξη βίαιων συμπεριφορών, μέσα από την ανταγωνιστικότητα στις επιδόσεις και την έλλειψη συνεργασίας στη μάθηση, την παραμέληση της συναισθηματικής ανάπτυξης των παιδιών έναντι της γνωστικής, τις δυσκολίες για αποτελεσματική συνεργασία με το οικογενειακό πλαίσιο και πολλά ακόμη.

Από τα παραπάνω, είναι φανερό πως τα παιδιά περιβάλλονται καθημερινά από βία. Βλέπουν τη βία, νιώθουν τη βία, διαπράττουν τη βία, θυμούνται τη βία, ξεσπούν με βία. Πως είναι δυνατόν, λοιπόν, να απαιτείται από ένα παιδί να απέχει από τη βία, όταν έχει κακοποιηθεί με τόσους έμμεσους και ενίοτε άμεσους τρόπους από τους οικείους του, από το σχολείο, από την κοινωνία; Πως είναι δυνατόν να απαιτείται από ένα παιδί να μην έχει θυμό και αρνητικά συναισθήματα, όταν ένα φευγαλέο «ζάπινγκ» στην τηλεόραση ή στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης θα το βομβαρδίσει με αρνητικότητα, την οποία αδυνατεί να ελέγξει και να διαχειριστεί; Είναι δυνατόν να απαιτείται από ένα παιδί «να είναι σωστό και να μη ντροπιάζει τους γονείς του», όταν πρώτοι εκείνοι το ντρόπιασαν, όντας ανεπαρκείς απέναντι στις συναισθηματικές του ανάγκες, όταν εκείνο τους χρειαζόταν; Είναι δυνατόν να απαιτείται από ένα παιδί να επιδεικνύει σωστή διαγωγή στο σχολείο, όταν το σχολείο στάθηκε ανήμπορο ή «τυφλό» απέναντι στη βία που δεχόταν; Είναι δυνατόν να απαιτείται από ένα παιδί να συμμορφώνεται στις επιταγές της κοινωνίας, όταν πρώτη εκείνη του χρεώνει την ταμπέλα του «παραβατικού»;

Η πηγή του σχολικού εκφοβισμού και της ενδοσχολικής βίας, λοιπόν, βρίσκεται πολύ βαθύτερα από εκεί που ερευνάται. Είναι πολύ σημαντικό να προστατεύονται τα θύματα που δέχονται τη βία, όμως είναι εξίσου σημαντικό να στηρίζονται και τα παιδιά που τη διαπράττουν, να γίνει κατανοητό για ποιο λόγο το έκαναν, να υποστηρχθούν και να βοηθηθούν. Τα παιδιά γεννιούνται πάντα παιδιά. Ας δούμε τι συμβαίνει στην πορεία της ζωής τους και αποκτούν όλο αυτό το μίσος. Ψάχνοντας, θα καταλάβουμε πόσο δυνατά επηρεάζουμε τη ζωή των παιδιών. Και, τελικά, ας αναλάβουμε όλοι τις ευθύνες μας: η οικογένεια, το σχολείο, η κοινωνία.

Καλαϊτζοπούλου Ελένη
Κοινωνική Λειτουργός ΚΕΔΑΣΥ Κεφαλληνίας
Ιούνιος 2024