Γράφει η Χαραλαμπία Καρούσου Τσελέντη
O κεφαλληνιακός λαός, συλλαμβάνει τη δική του ερμηνεία για τον ρόλο της φύσης και του απείρου μέσα από τις παρατηρήσεις και τις αναζητήσεις του. Ήδη από τις πρώτες εκδηλώσεις της πολιτιστικής του ταυτότητας, διαπλάθει τη δική του κοσμοθεωρία, για να εξηγήσει τα μυστήρια της ζωής, κυρίως τα μεγάλα μυστήρια της γέννησης και του θανάτου. «Οι σχετικές παραδόσεις της λαογραφίας ανήκουν στον κύκλο αυτό», γράφει ο Δημήτριος Λουκάτος. Μέσα από την σύλληψη των αλληγοριών και των μεταφυσικών μυστηρίων, ο άνθρωπος, προσπαθεί να εξερευνήσει και να εξελίξει τη λογική, με σκοπό να προσεγγίσει υπερβατικά το υπερκόσμιο. Η παρουσία της θεότητας, δεν είναι αναγκαία συνθήκη για τα όρια των νοητικών του ικανοτήτων, καλύτερα, είναι η διερεύνηση της λύσης των μαθηματικών του αγνωστικισμού. Είναι η προτύπωση της τέλειας σχέσης του ατόμου με την επίτευξη του αυτοσκοπού του. Ο χριστιανισμός, έρχεται και συμπληρώνει μέσα από τη ζωή του Χριστού, ότι ο αυτοσκοπός αυτός, είναι η κατά Χριστόν θέωση.
Μεγάλη εβδομάδα. Ο Κύριος, βιώνει διαδοχικά τα στάδια που κορυφώνουν την ιερή του αποστολή. Στη σκηνή του θείου δράματος, πρωταγωνιστεί ο Θεός και ο άνθρωπος. Ο κύκλος από τη ζωή στο θάνατο και ύστερα στη θεοποίηση, όπως παρουσιάζεται μέσα από τα γεγονότα του Ευαγγελίου, είναι καθοριστικός για να μεταρσιωθεί ο καθένας μας σε μια καλύτερη εικόνα του εαυτού του, και να εκδηλώσει τα θεϊκά του γνωρίσματα.
Ο δρόμος για την Ανάσταση, είναι στρωμένος με εμπόδια που δοκιμάζουν τις αντοχές του κάθε πιστού. Αλλά και την ηθική του λαού. Η ζωή, αποτελεί συλλογική έκφραση και όχι κατ’ ανάγκη ασκητική απομόνωση.
Η εγκράτεια, ο αναστοχασμός και η μετάνοια, κυριαρχούν όλες τις ημέρες της εβδομάδας των Παθών, μέχρι να σημάνει το πρωί του Σαββάτου και να ακουστεί το «Ανάστα ο Θεός».
Από το Ωσαννά στο Πάθος και την Ανάσταση
Η παράδοση μας, τις άγιες αυτές ημέρες, είναι δομημένη με τέτοιο τρόπο, ώστε να φέρει τον άνθρωπο αντιμέτωπο με όλες τις φυσικές και μεταφυσικές του αγωνίες. Η ιεροτελεστία των εθίμων είναι τόσο συγκεκριμένη, ώστε όλες οι αισθήσεις να συμμετέχουν και το πνεύμα να μυείται στα νοήματα της κάθε ημέρας. Κάθε ημέρα δημιουργεί έναν κρίκο για την επόμενη και είναι διανθισμένη, με διαφορετικές εκδηλώσεις και έθιμα. Όλα με βαθύ μυστηριακό και νοηματικό περιεχόμενο. Δι’ «ελέου και φόβου» ο πιστός, συμμετέχει σε όλες τις πράξεις που θα τον φέρουν να συμπορευτεί, να συσταυρωθεί και να αναστηθεί εν Χριστώ, ως νέος Αδάμ.
Η λαογραφία της Μεγάλης Εβδομάδας, είναι έντονα αντίθετη με την Άνοιξη, που κορυφώνεται σε χρώματα, μυρωδιές και αγαθά. Αυτή, είναι η μεγαλύτερη πρόκληση για τις οργανικές διεργασίες. Είναι όμως ο μοναδικός τρόπος μέσω του οποίου, ο άνθρωπος θα πραγματοποιήσει την βαθύτερη ανάγκη της αυτοπραγμάτωσής του: θα μπορέσει να καθαρθεί ψυχοσωματικά.
Κάθε σημείο της παράδοσης και των εθίμων μας, διαμορφώνει την πολιτιστική μας κληρονομιά. Από τη μικρότερη έως τη σημαντικότερη λεπτομέρεια, τα έθιμα της μεγάλης εβδομάδας λειτουργούν παιδευτικά και καθαρτικά για τον πιστό. Από το φαγητό μέχρι τα χρώματα. Για παράδειγμα το κόκκινο είναι το χρώμα που πρωτοστατεί το Σάββατο του Λαζάρου και το Μεγάλο Σάββατο, ενώ τη Μεγάλη Πέμπτη γίνεται το δίπλωμα όλων των κόκκινων πανιών και το βάψιμο των αυγών. Το γαλάζιο, το άσπρο και το κίτρινο ξεχωρίζουν το μεγάλο Σαββάτο και το Σάββατο του Λαζάρου.
Η χριστιανική λατρεία, έχει προετοιμαστεί και δείχνει δραματικά και πορευτικά, το δρόμο προς την Ανάσταση. Οι ακολουθίες, διαδέχονται προπαρασκευαστικά η μία την άλλη, από τις προφητικές δηλώσεις του Κυρίου, στη προδοσία, τη σύλληψη και τη Σταύρωση. Κάθε γεγονός, αποτελεί μέρος της ζωής του Χριστού αλλά και συμβολίζει τον κύκλο του θανάτου και της εκ νεκρών Ανάστασης.
Από τη Σταύρωση και έπειτα, όλα τα γεγονότα είναι προάγγελοι αναστάσεως. Από το βράδυ της Μ. Παρασκευής διαβάζονται οι προφητείες της παλαιάς Διαθήκης για την Ανάσταση, και ψάλλεται το.
Η συμμετοχή των πιστών στις ακολουθίες του Νυμφίου και των Παθών, είναι ο πυλώνας που καθορίζει τις συμπεριφορές και τη λαογραφία σε κάθε περιοχή της Ελλάδας. Τα έθιμα, έρχονται και ολοκληρώνουν με μοναδικό τρόπο τα συναισθήματα που κατακλύζουν τη σκέψη όλες αυτές τις ημέρες. Και μένουν χαραγμένες στη ζωή του λαού. Άλλωστε, πολλές είναι οι εκφράσεις της εκκλησιαστικής φρασεολογίας της Μεγάλης Εβδομάδας που έχουν περάσει στην ελληνική παροιμιολογία αλλά και την κεφαλληνιακή (έχει αναλυθεί σε προηγούμενο άρθρο).
Η Μεγάλη Εβδομάδα λοιπόν, είναι η περίοδος του έτους που ο άνθρωπος και δη ο Κεφαλλήνας με την ιδιοσυγκρασιακή του ευφυία, έρχεται αντιμέτωπος με τις μεγαλύτερες προκλήσεις της ζωής του και καλείται, να τις βιώσει αλλά και να τις ξεπεράσει στο βαθμό που μπορεί. Σε αυτή του τη προσπάθεια, ο σοφία των αιώνων και η κληρονομιά του πολιτισμού του, εκδηλώνονται από γενιά σε γενιά μέσα από την παράδοση του και του κρατούν το χέρι για να σηκώνουν μαζί τον Σταυρό. Η ζωή μας όσο και αν είναι απαράλλακτα μοναδική για τον κάθε άνθρωπο, φέρει το γονίδιο που μας κληρονόμησε η ιστορία μας. Μαζί με τη θεία λατρεία, που τόσο άρρηκτα είναι δεμένη με τον πολιτισμό μας.
Μέσα από τη βιωματική συμμετοχή στο θείο δράμα, ο άνθρωπος σηκώνει τον δικό του σταυρό, δηλαδή όλες τις αδυναμίες και τα πάθη που τον κρατάνε πίσω από την ολοκλήρωση του ως πνευματική οντότητα και ως ολοκληρωμένη προσωπικότητα. Η πίστη, είναι αυτή που μεγιστοποιεί τον αγώνα του ατόμου, εκδηλώνοντας ουσιαστικά τη βαθύτερη του ανάγκη απέναντι στον εαυτό του, στο συνάνθρωπο κατ’ επέκταση στη κοινωνία, και εν τέλει, στο μυστήριο της επικοινωνίας με το Θεό.
Βιβλιογραφία
1. Βασιλική ΧΑΡ. Παναγιωτοπούλου, η λειτουργία των χρωμάτων στον παραδοσιακό λαϊκό πολιτισμό, διδακτορική διατριβή, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών (ΕΚΠΑ). Σχολή Επιστημών Αγωγής. Τμήμα Παιδαγωγικό Δημοτικής Εκπαίδευσης, Αθήνα,1996.
2. Λουκάτος Δημήτριος, Γενικές αρχές στη παρουσία και την εξέλιξη των λαογραφικών φαινομένων, 1977.
3. Λουκάτος, Δημήτριος Σ. Εισαγωγή στην ελληνική λαογραφία. Αθήνα : Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης , 1991.
4. Λουκάτος, Δημήτριος Σ. Συμπληρωματικά του Χειμώνα και της Άνοιξης. Αθηνα : Φιλιππότη, 1985.
5. Λουκάτος, Δημ. Σ. Πασχαλινά και της Άνοιξης. Αθήνα ,Φιλιππότη, 1988.
