Στην Ιταλία την ημέρα των Θεοφανίων τα παιδιά περιμένουν με ανυπομονησία να δουν αν η γριά μάγισσα, Μπεφάνα, θα αφήσει μέσα στη χριστουγεννιάτική τους κάλτσα δώρα ή… κάρβουνα, σε περίπτωση που ήταν κακά παιδιά. Στην Πολωνία, από την άλλη, τα παιδιά αναλαμβάνουν να «φροντίζουν» ένα ζωγραφισμένο κούτσουρο από τις 8 Δεκεμβρίου μέχρι και τα Χριστούγεννα έτσι ώστε αυτό να τους «φανερώσει» τα δώρα. Όμως, αυτόν που περιμένουν τα περισσότερα παιδιά ανά την υφήλιο, κάθε χρόνο τέτοια εποχή, είναι τον Άγιο Βασίλη, αυτόν τον καλοσυνάτο παππού με τα κόκκινα ρούχα και τη λευκή γενειάδα που μοιράζει δώρα στα παιδιά.
Μια ιδέα, όμως, που φαίνεται να «υποβόσκει» πίσω από όλες αυτές τις παραδόσεις είναι η επιβράβευση του καλού ή η τιμωρία του κακού παιδιού· μια ιδέα που αποτελεί συχνά τον εφιάλτη των μικρών και το παιδικό τραύμα των μεγάλων. Γίνεται, λοιπόν, φανερό πως αυτές οι παραδόσεις έχουν ως ρόλο να επιβεβαιώσουν τη «σωστή» συμπεριφορά, προσφέροντας δώρα στα «καλά παιδιά», και κάρβουνα ή και ….τίποτα, στα «κακά παιδιά». Ο Άγιος Βασίλης δεν είναι μια φιγούρα τιμωρητική ή απειλητική, που σκοπό έχει τον έλεγχο της συμπεριφοράς των παιδιών ούτε πρέπει να συνδέεται με την επιβεβαίωση, τη σύγκριση και με στοιχεία της προσωπικότητας των παιδιών. Αντιθέτως, πρέπει να παρουσιάζεται ως ένα πρόσωπο αγαπητό για τα παιδιά που τους στέλνει το μήνυμα πως τους προσφέρει ένα δώρο γιατί τα αγαπά κι έτσι τους δείχνει την αγάπη του.
Αδιαμφισβήτητα, ο Άγιος Βασίλης είναι άρρηκτα συνδεδεμένος με τα Χριστούγεννα, προσδίδει μαγεία και ομορφιά στις γιορτές αλλά και απέραντη χαρά στα παιδιά. Ωστόσο, ο κόσμος των ενηλίκων έχει αμφιβολίες για την ύπαρξή του και εγείρονται ερωτήματα όπως το αν είναι ασφαλές να αφήνουν οι γονείς τα παιδιά να πιστεύουν στην ύπαρξη του Άγιου Βασίλη, αν και πότε πρέπει να τους αποκαλύπτουν την αλήθεια ή το αν είναι προτιμότερο να αφήνουν κάθε παιδί να ανακαλύπτει μόνο του την αλήθεια την κατάλληλη στιγμή. Υπάρχει, όμως, σωστή απάντηση σε αυτούς τους προβληματισμούς των γονέων; Για να μπορέσει κανείς να προσεγγίσει αυτό το θέμα χρειάζεται να γνωρίζει κάποια πράγματα για τα αναπτυξιακά στάδια των παιδιών και την γνωστική τους ανάπτυξη. Κάτι που είναι γνωστό, μέχρι σήμερα, είναι ότι το παιδί μέχρι τα έξι του χρόνια δεν μπορεί να ξεχωρίσει ακόμα το φανταστικό από το αληθινό, ούτε μπορεί να κάνει λογικές συνδέσεις.
Ο Άγιος Βασίλης, λοιπόν, είναι μια οικεία, στοργική και ζεστή φιγούρα που βρίσκεται στη φαντασία του παιδιού και εξυπηρετεί κάποιες ανάγκες του. Είναι, ακόμη, ο καλός ο παππούλης που φέρνει δώρα σε όλα τα παιδάκια και με υπερφυσικές δυνάμεις τρυπώνει σε όλα τα σπίτια. Αργότερα, στην ηλικία του δημοτικού, ένα παιδί αρχίζει σιγά-σιγά να αποκτά λογική σκέψη και είναι σε θέση να λαμβάνει υπόψη διαφορετικές παραμέτρους, ώστε να λύνει τα προβλήματα της καθημερινότητας. Αυτή είναι και η ηλικία που τα παιδιά κάνουν όλο και περισσότερες ερωτήσεις για το αν υπάρχει ο Άγιος Βασίλης, αν είναι άνθρωπος ή όχι, αν είναι πραγματικός ή φανταστικός.
Αναμφίβολα, τα παιδιά αγαπούν τα παραμύθια και όταν τα επιζητούν σημαίνει πως εξυπηρετούν μια ανάγκη γι’ αυτά, γεγονός που εξηγεί το γιατί κάποια παιδιά αργούν να κατανοήσουν την αλήθεια ή αρνούνται να την αποδεχτούν. Όμως, όσο περισσότερες είναι οι λογικές σκέψεις, τόσο περισσότερο η μαγεία είναι ανάγκη να συνυπάρχει με την θνητή υπόσταση του Άγιου Βασίλη. Για εκείνα τα παιδιά που επιθυμούν να πιστεύουν στη ιδέα του Άγιου Βασίλη, δε χρειάζεται η αλήθεια να τους γκρεμίσει απότομα όσα πίστευαν μέχρι σήμερα, ούτε, όμως, χρειάζεται να τους πουν ψέματα οι γονείς. Για παράδειγμα, αν ρωτήσουν συγκεκριμένα αν υπάρχει Άγιος Βασίλης τότε οι γονείς μπορούν, χαμογελώντας, να πουν «Δεν θα έχει πλάκα να το ανακαλύψεις εσύ μόνος σου;» ή να ρωτήσουν «Εσύ τι λες;» ή ακόμα «Το μόνο που ξέρω είναι όταν ήμουν μικρός/ή έβρισκα δώρα κάτω από το δέντρο την Πρωτοχρονιά… οπότε και εσύ, μπορείς να περιμένεις το δώρο σου εκεί όταν ξυπνήσεις το πρωί». Πολλά παιδιά λένε αργότερα ότι ήξεραν την αλήθεια βαθιά μέσα τους, αλλά επέλεξαν να συνεχίσουν το παιχνίδι αυτό γιατί ήταν διασκεδαστικό. Αν, όμως, τα παιδιά ρωτούν επίμονα, οι γονείς μπορούν να απαντήσουν σε αυτό το ερώτημα και με έναν άλλο τρόπο. Μπορούν να ενθαρρύνουν το παιδί να αναζητήσει το ίδιο πληροφορίες σε εγκυκλοπαίδειες ή στο διαδίκτυο ή να αφηγηθούν την πραγματική ιστορία και από πού ξεκίνησε το παραμύθι.
Μπορούν, δηλαδή, να μιλήσουν για τον Άγιο Νικόλαο που μοίραζε δώρα σε όλα τα ορφανά παιδάκια. Αυτός είναι που ενέπνευσε έναν παραμυθά να δημιουργήσει τον Άγιο Βασίλη, με τη μορφή του αγαπητού παππού με την γενειάδα που φέρνει δώρα στα παιδιά και υπήρξε στ’ αλήθεια, με την έννοια όμως ενός ανθρώπου που ήταν γενναιόδωρος, και είχε αφιερώσει τη ζωή του στην αγάπη και την προσφορά. Επομένως, μια απάντηση του τύπου «Όχι, δεν υπάρχει πραγματικός Άγιος Βασίλης που ζει στο Βόρειο Πόλο, αλλά είναι σίγουρα διασκεδαστικό να προσποιούμαστε, έτσι δεν είναι;» δεν πρόκειται να βλάψει ένα παιδί που πραγματικά θέλει να ξέρει την αλήθεια. O Άγιος Βασίλης, εξάλλου, είναι η προσωποποίηση της έννοιας των Χριστουγέννων και της αγάπης για τα παιδιά, αντιπροσωπεύει τη γενναιοδωρία και την ευχαρίστηση του να προσφέρεις χωρίς αντάλλαγμα και υπενθυμίζει σε όλους πως πρέπει να σκέφτονται με γνώμονα όχι το «εγώ», αλλά το «εμείς». Οι γονείς, λοιπόν, μπορούν να κάνουν μια συζήτηση για την ιδέα του Άγιου Βασίλη, εστιάζοντας στη συμβολική, «μαγική» του υπόσταση, τη μαγεία των Χριστουγέννων, η οποία ζει στην καρδιά όλων και αφορά την αγάπη και την προσφορά.
Μέχρι, όμως, τη στιγμή αυτής της αποκάλυψης, δεν είναι ανάγκη οι γονείς να ανησυχούν και να πιέζουν το παιδί τους να αποδεχτεί την πραγματικότητα. Κάθε παιδί θέλει τον δικό του χρόνο να επεξεργαστεί τις πληροφορίες και να αποδεχτεί ότι δεν υπάρχει Άγιος Βασίλης. Επίσης, κάθε παιδί μπορεί να αντιδράσει διαφορετικά όταν μάθει την αλήθεια για τον Άγιο Βασίλη. Ένα παιδί μπορεί να νιώθει περήφανο για το τόσο μεγάλο μυστικό που του αποκαλύφθηκε. Άλλα παιδιά, όμως, μπορεί να νιώθουν ντροπή επειδή πίστευαν τόσο καιρό στον Άγιο Βασίλη ή νιώθουν θλίψη για τη νέα εκδοχή της ιστορίας του αγαπημένου τους Αγίου. Σε κάθε περίπτωση, οι γονείς πρέπει να αφήνουν τα παιδιά να εκφράζουν ελεύθερα τα συναισθήματά τους και όχι να τα κατευθύνουν. Ο ρόλος τους είναι να δημιουργούν ένα ασφαλές περιβάλλον γεμάτο αγάπη και να προσεγγίζουν τέτοια θέματα με ειλικρίνεια, σύνδεση, και συμπόνια προς τα παιδιά. Οι γονείς μπορούν να δίνουν προσοχή σε όλα τα θετικά συναισθήματα που δημιουργεί ο Άγιος Βασίλης και να συζητούν με τα παιδιά για τους τρόπους με τους οποίους μπορούν να κρατήσουν ζωντανό το πνεύμα του Άγιου Βασίλη στη διάρκεια των Χριστουγέννων.
Συχνά, όμως, εκφράζεται από τους γονείς η ανησυχία ότι η αποκάλυψη του μυστικού για την ύπαρξη του Άγιου Βασίλη θα κλονίσει τη μεταξύ τους σχέση και τα παιδιά είτε θα απογοητευτούν με τη «σκληρή» αυτή αποκάλυψη είτε θα θυμώσουν με τους γονείς, που για καιρό τους έλεγαν αυτό το «φοβερό» ψέμα και τα άφηναν να τρέφουν «φρούδες ελπίδες». Στην πραγματικότητα, όμως, ο μύθος του Άγιου Βασίλη δεν μπορεί να χαλάσει τη σχέση γονέα-παιδιού, επομένως, ούτε και η αποκάλυψη του. Η αποκάλυψη αυτή, αντίθετα, μπορεί να αποτελέσει μια ευκαιρία για την δημιουργία νέων παραδόσεων σε μια οικογένεια. Οι γονείς μπορούν να εξηγήσουν στα παιδιά τους πως ήθελαν μέσω αυτής της παράδοσης να δώσουν χαρά σε αυτά αλλά και σε ολόκληρη την οικογένεια και να τους καθησυχάσουν, αναφέροντας πως θα συνεχίζουν να τους παίρνουν δώρα κάθε χρόνο.
Επίσης, μπορούν να εστιάσουν στο γεγονός ότι τα Χριστούγεννα είναι μέρα γιορτής αλλά και μια αφορμή, ξεχωριστή, για να έρχονται όλοι κοντά με τα αγαπημένα τους πρόσωπα. Έτσι, μπορεί να καλλιεργηθεί στα παιδιά το αίσθημα της υπερηφάνειας που συμμετέχουν και αυτά στο να μετατραπεί αυτή η γιορτή σε κάτι τόσο μοναδικό, βοηθώντας στις προετοιμασίες των φαγητών και των γλυκών αλλά και στην επιλογή των δώρων. Αυτό που δεν πρέπει να ξεχνούν οι γονείς είναι ότι τα Χριστούγεννα είναι η γιορτή της αγάπης, της προσφοράς και της ευγνωμοσύνης και είναι σημαντικό και τα παιδιά να μάθουν να προσφέρουν στους άλλους. Τι καλύτερο, λοιπόν, από το ενθαρρύνουν οι γονείς τα παιδιά τους να πιστεύουν σε αυτό το πνεύμα και να γίνουν και τα ίδια Άγιοι Βασίληδες, αισθανόμενα ευγνωμοσύνη για όσα έχουν αλλά και προσφέροντας σε όσους έχουν ανάγκη, καλλιεργώντας, ταυτόχρονα, το αίσθημα της αλληλεγγύης και της κοινωνικής προσφοράς;
Συνοψίζοντας, η μαγεία των Χριστουγέννων, τελικά, είναι μέσα στην καρδιά μας! Το ίδιο και ο Άγιος Βασίλης. Οι γονείς μπορούν να συναισθανθούν πότε το παιδί τους είναι έτοιμο να μάθει την αλήθεια και δε χρειάζεται ούτε να το πιέζουν ούτε να του δημιουργούν αμφιβολίες χωρίς λόγο. Εξάλλου, πριν «ακυρώσουν» μια πεποίθηση που φαίνεται τόσο σημαντική για τα παιδιά, όπως αυτή του Άγιου Βασίλη και τη χαρά που την συνοδεύει, χρειάζεται να έχουν πρώτα καλλιεργήσει μια άλλη εξίσου σημαντική πεποίθηση, ίσως αυτή της ανιδιοτέλειας, της αγάπης και της προσφοράς!
Ερασμία Καμινάρη
Ψυχολόγος, ΚΕ.Δ.Α.Σ.Υ. Κεφαλληνίας
Δεκέμβριος 2023
