(Μέρος από παλιά δημοσίευση, λόγω που σήμερα 24 Μαρτίου είναι η παγκόσμια μέρα της Φυματίωσης)
– Αέρα θέλει το χτικιό – ΄
Γεράσιμος Σωτ. Γαλανός
Τέλη του 19ου αιώνα αρχές του 20ου και μια πανδημική αρρώστια «θερίζει» την Ελλάδα, αλλά και άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Το επίσημο όνομά της είναι –Φυματίωση-. Πέρασε και στη μνήμη του λαού με διάφορα ονόματα, όπως χτικιό. Η λέξη χρησιμοποιούνταν ευρέως κατά τα τέλη του 19ου αιώνα και μέχρι τις αρχές του ’60, όταν η ασθένεια πραγματικά θέριζε. Βέβαια, και μεταφορικά η λέξη, το χτικιό, σημαίνει την ταλαιπωρία, την κούραση.
Η λέξη προέρχεται από την έκφραση «εκτικός πυρετός (από το ρήμα έχω)», μια πυρετική κατάσταση που παρατηρείται κατά την πορεία της πνευμονικής φυματίωσης και χαρακτηρίζεται από μεγάλες διακυμάνσεις θερμοκρασίας και καχεξίας.
Αυτή η αρρώστια της φυματίωσης, λέγεται και «Φθίση» (από το ρήμα φθίνω, ελαττώνομαι συνέχεια – αργοσβήνω). Ήταν τόσο φοβερή τούτη η αρρώστια, που ο λαός την πέρασε στα παροιμιακά του λόγια, όπως στη Λειβαθώ, που έλεγαν ως συμβουλή την παροιμία, «Αέρα θέλει το χτικιό» (Λουκάτος, παροιμίες, 238). Βέβαια, υπάρχουν και κατάρες που χρησιμοποιούν τη λέξη χτικιό, όπως: «Να σε φάει το χτικιό ή να πας από χτικιό) κι άλλες παρόμοιες.
Τι είναι όμως η Φυματίωση (Το Χτικιό ή Φθίση); Είναι μια χρόνια λοιμώδη νόσος που καταστρέφει τον οργανισμό σε αργό ρυθμό, συχνά προσβάλλει τους πνεύμονες, αν και μπορεί να βρίσκεται και σ’ άλλα μέρη του σώματος. Η λοίμωξης αυτή δημιουργεί πολλά μικρά οζίδια που λέγονται «φυμάτια» στα προσβεβλημένα όργανα. Τα φυμάτια βαθμιαία αντικαθιστούν τις φυσιολογικές δομές και εν μέρει καταστρέφουν τους ιστούς, δημιουργώντας κοιλότητες ή σπήλαια… Ας αφήσω τα ιατρικά, για τη φυματίωση, δεν είναι του χώρου μου, όμως έχουν γραφεί πολλά έως άπειρα κείμενα γι’ αυτή την αρρώστια από γιατρούς και ειδικούς ερευνητές της ιατρικής επιστήμης, κείμενα που διαφωτίζουν πλήρως γι’ αυτή τη μάστιγα που ταλαιπώρησε την Ευρώπη και όχι μόνο.
Ακολουθούν αναφορές σε δυο μικρά φυλλάδια (βρίσκονται στην κατοχή μου) που κυκλοφόρησαν στις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα προς ενημέρωση του λαού για τη φυματίωση, δίνοντας οδηγίες για τη σωτηρία και αποφυγή από αυτή τη θανατηφόρο μάστιγα.
Τα φυλλάδια αυτά, αλλά και άλλα ακόμη, εκδόθηκαν δυο τρεις φορές προς όφελος του κόσμου.
- « Η Φυματίωσις μετά πολλών εικόνων υπό του Δρος Σ. Α. Κνωπφ κατά μετάφραση Μιλτιάδου Θαλή, έκδοση του Συλλόγου προς διάδοσιν Ωφελίμων βιβλίων, 1927…». Στο φυλλάδιο αυτό υπάρχουν πολλά κεφάλαια επεξηγηματικά για το λαό με πρώτο τη Φυματίωση ως: «Εξεταζόμενη ως νόσος του λαού», καθώς και ιστορικά γι’ αυτήν που ξεκινούν από τον πρώτον στην αναφορά, τον μεγάλο ιατρό της αρχαιότητας, τον Ιπποκράτη. Στα ενδιαφέροντα κεφάλαια που υπάρχουν για την αντιμετώπιση της φθίσης είναι και το: «Συνεχής αεροθεραπεία».
Αυτός είναι και ο λόγος που πάνω στα βουνά και στα μεγάλα υψώματα φτιάχτηκαν σε πολλά μέρη της Ελλάδας τέτοια φθισιατρεία, για να γιατρέψουν τους ταλαίπωρους από αυτό το χτικιό.
- «Τι είναι η Φθίσις, βιβλίον δια τον λαόν, Υπό Αναστασίου Ι. Αραβαντινού, Εν Αθήναις 1910. Ο Κεφαλονίτης ιατρός καταγόμενος από τους Σουλλάρους, με σπουδαία δραστηριότητα σ ’όλη την Ελλάδα, ήταν από τους πρώτους που κυκλοφόρησε φυλλάδιο προς ενημέρωση του λαού. Πέρα από την ιστορία και την εξέλιξη της φυματίωσης, ο Αραβαντινός, γράφει κανόνες και τρόπους αντιμετώπισης αυτής της αρρώστιας, για να προφυλάξει τον κόσμο από την έξαρση που είχε επί των ημερών του.
Υπάρχει δε, ένα ακόμη φυλλάδιο, από τον αδελφό του Αναστάσιου Αραβαντινού, Π. Ι. Αραβαντινό, δικηγόρο Αστικού Δικαίου, με τίτλο «Νομικαί Όψεις κατά της φυματιώσεως αγώνος, Εν Αθήναις 1909».
Ας μην ξεχνάμε, ότι στο νησί μας υπήρχαν δυο σανατόρια:
- Στο Αργοστόλι, όπου με τη Διαθήκη του Παναγή Βαλλιάνου δημιουργήθηκαν δύο περίπτερα για ασθενείς το 1910 και επίσης δυο οικοδομήματα για (ευλογιόντες- από ευλογιά-), ένα στο Αργοστόλι κι ένα στο Ληξούρι.
- Στον Αίνο ήταν το δεύτερο που φτιάχτηκε κατά εντολή του Ιωάννη Μεταξά το 1936 σε υψόμετρο 1200 μέτρα. Σχεδιάστηκε κατά την ιταλική αρχιτεκτονική και είχε 40 δωμάτια για ασθενείς. Δε λειτούργησε ποτέ, λόγω που το πρόλαβαν οι Κατοχικές Δυνάμεις και το χρησιμοποίησαν ανάλογα. Το 1953 έπαθε ζημιές. Το 1999 πάρθηκε απόφαση να χαρακτηρισθεί διατηρητέο και έκτοτε εκτελέστηκαν εργασίες αποκατάστασης και δομικής ενίσχυσής του. Tο 2004 έγινε κέντρο Περιβαλλοντικής Ενημέρωσης, όπου σήμερα το διαχειρίζεται ο Φορέας Διαχείρισης του Αίνου.
Θέλω να κλείσω τούτες τις γραμμές με μια μικρή αναφορά για τη Φθίση, που κατά καιρούς έκανε την εμφάνισή της στο νησί μας και φαίνεται πως είναι συγγενική με τον κορωνοϊό, για τον οποίον, πρέπει να λάβουμε τα μέτρα μας για την καλύτερη δυνατή προφύλαξη, σωστή ενημέρωση και επαγρύπνηση, προς αντιμετώπισή του, για να αποφύγουμε τα δύσκολα που όλο και έρχονται.
Λόγω που και οι δυο αρρώστιες προσβάλουν τον πνεύμονα, με άλλα λόγια «συγγενεύουν στο ποιόν τους», πολλοί πιστεύουν πως τα εμβόλια για τη φυματίωση είναι ικανά να προφυλάξουν τον άνθρωπο και από τον κορωνοϊό ή ακόμη κάποιοι λένε ότι: «όσοι έχουν κάνει σε μικρή ηλικία το εμβόλιο της φυματίωσης είναι ανθεκτικοί στον κορωνοϊό…»;
Για περισσότερες πληροφορίες γύρω από τις αρρώστιες αυτές στο νησί μας, βλ. Ευρώπη Μοσχονά- Μαραγκάκη, φιλόλογος, Η σημασία και η απήχηση της Διαθήκης Παναγή Βαλλιάνου στην κοινωνία της εποχής (1902) περιοδικό Κυμοθόη, τεύχος 14-15, Αργοστόλι, Σεπτέμβριος 2005.
