Στο σύγγραμμα που συντάχθηκε το έτος 1692, με τίτλο “Memorie Istoriografiche del Regno della Morea, Riacquistato dall’armi della Sereniss. Repubblica di Venezia, Stampato in Venezia nel 1692”, αποκτούμε μια γενική εικόνα των νησιών μας (Κεφαλονιά και Ιθάκη) της εποχής της Ενετοκρατίας, που αφορά ιστορικά, γεωγραφικά, διοικητικά στοιχεία, την διαμάχη με τους Οθωμανούς αλλά και τοπικά προϊόντα ως βασικά στοιχεία της τοπικής οικονομίας. Ωστόσο τα πιο ξεχωριστά και ενδιαφέροντα είναι μάλλον δυο σημεία που έχουν να κάνουν με την Άσσο: το πρώτο σχετίζεται με τους χειμάρρους που εκείνη την εποχή σε περιόδους βροχοπτώσεων, ήταν συνηθισμένο να μεταφέρουν σημαντικές ποσότητες φερτών υλικών στις εκβολές τους στον όρμο του οικισμού, επιχωματώνοντας μέρος του λιμανιού. Το δεύτερο αφορά το όνομα της Άσσου που φαίνεται ότι προέρχεται από την λέξη “Nasso” στο κείμενο ή “naso” στην σημερινή ιταλική γλώσσα, η οποία μεταφράζεται ως «μύτη», αφού με λίγη φαντασία σαν μια μικρή μύτη φαίνεται η χερσόνησος της Άσσου στον χάρτη!
Ακολουθεί το μέρος εκείνο που αφορά τις Νήσους Κεφαλονιά και Ιθάκη, με πρόσθετη παράγραφο για το Φρούριο της Άσσου (μετάφραση: Τηλέμαχος Μπεριάτος).
Το νησί της Κεφαλονιάς
Το νησί του Ιονίου, το οποίο σήμερα ονομάζεται Κεφαλονιά (Cefalonia), κάποτε λεγόταν Κεφο (Ceffo), ή Κεφαλή (Chieffali), αποδίδοντας αυτές τις ονομασίες στους Έλληνες για να εκφράσουν ποια ήταν η νήσος επικεφαλής των άλλων, οι οποίες βρίσκονται στην ίδια θάλασσα. Κάποτε υπήρχαν τέσσερις πόλεις, για αυτό ανατέθηκε το όνομα Τετράπολις (Tetrapolis). Παρά τα πολλαπλά ονόματα οι συγγραφείς το πρόσθεσαν στα προηγούμενα. Ένας Plinio την είπε Μέλενα (Melena), ο Porcacchi και άλλοι Σάμο (Samo) αντί Σάμη (Same), άλλοι Δουλίχιο (Dulichio) και Τάφο (Tilebi).
Τοποθετείται μεταξύ των μοιρών του βόρειου γεωγραφικού πλάτους 37 και 38, και του γεωγραφικού μήκους 46, ξεκινώντας από το δυτικότερο τμήμα του νησιού Isola del Ferro (σ.σ. την δυτικότερη από τις Κανάριες Νήσους, η οποία χρησιμοποιήθηκε στο παρελθόν ως Πρώτος Μεσημβρινός για την μέτρηση του Γεωγραφικού Μήκους). Σύμφωνα με τον Porcacchi έχει περίμετρο 160 μίλια αλλά πραγματικά η περιφέρεια του είναι 170 μίλια. Το σχήμα του είναι τριγωνικό. Από τις γωνίες του η πιο βόρεια είναι το Ακρωτήριο Φισκάρδο (Capo Guiscardo), αλλιώς γνωστό ως Άκρα Κάπρα (Capo Capra). Στα ανατολικά βλέπει προς την Γλαρέντζα του Μοριά (Chiarenza luogo della Morea) και στα βόρεια την Νήσο Κέρκυρα (Corfù). Το νησί από την μια πλευρά προς τον κάβο Σχινάρι (punta Schinari) εκείνον της Ζακύνθου, ο οποίος απέχει 18 μίλια, σχηματίζει το λεγόμενο Στενό της Ζακύνθου, διαβόητο για τις καταιγίδες. Και από την άλλη, η οποία εκτείνεται από το Ακρωτήρι του Φισκάρδου μέχρι την Κοιλάδα της Αλεξάνδρειας (Val d’ Alessandria, σ.σ. έτσι ονομαζόταν η Σάμη), με το νησί Ιθάκη (Teacchi) σχηματίζει το Κανάλι γνωστό ως Φισκάρδο, το οποίο έχει πλάτος τρία μίλια στο πιο στενό σημείο. Έχει πολλούς περιορισμούς για να προστατευτούν πρόσθετες γαλέρες ή μεγάλοι στρατοί. Η Κοιλάδα της Αλεξάνδρειας και το Λιμάνι του Αργοστολίου (Porto Agostoli), το οποίο είναι το πιο σημαντικό, θα μας απασχολήσουν ξεχωριστά. Η Κοιλάδα του Φισκάρδου (Val di Guiscardo) και η Κοιλάδα της Άσσου (Val d’ Asso), οι οποίες είναι και οι δύο ικανές για τέσσερις γαλέρες, και το Κανάλι είναι όλα ιδανικά για αγκυροβολία.
Το νησί χωρίζεται σε επτά διαμερίσματα, τα οποία είναι το Αργοστόλι (Argostoli), το Ληξούρι (Liscuri), η Θηνιά(Finea), η Έρισσος (Erisso), η Πύλαρος (Pillaro), η Σάμος (Samo), η Λειβαθώς (Lucatò) στα οποία ανήκουν περισσότερα χωριά και όλα τα μεγάλα έχουν ονομαστεί από τις οικογένειες που κατοικούν εκεί, και το μικρότερο θα έχει πενήντα σπίτια: όλοι οι κάτοικοι είναι πολεμοχαρείς και αυξημένης ευφυίας.
Πιο πάνω από το νησί της Κεφαλονιάς βρίσκεται εκείνο της Ιθάκης (Teacchi), το οποίο θα αναφέρεται επίσης στη θέση του, και αυτό είναι πολύ εύφορο με σταφίδες που οι Άγγλοι παίρνουν το ετήσιο φορτίο τους, από το οποίο η Δημοκρατία αντλεί μεγάλο εισόδημα, παράγει εσπεριδοειδή εξαιρετικού μεγέθους. Το σιτάρι που σπέρνεται όλον τον χειμώνα έχει την συγκομιδή του τον Ιούνιο. Τα κλήματα δεν υψώνονται πάρα πολύ από το έδαφος, τα δέντρα συνήθως καρποφορούν τον Απρίλιο και το Νοέμβριο. Ωστόσο αυτό τον μήνα παραμένουν μερικοί από τους μικρότερους μίσχους, στους οποίους φαίνονται επίσης κάποιες ποσότητες Νάρκισσων και Υάκινθων, και ακόμη και καθ’ όλη την διάρκεια του χειμώνα τα τριαντάφυλλα και τα γαρίφαλα είναι συνηθισμένα. Ο Νότιος άνεμος (Ostro) την περίοδο του θέρους φέρνει υπερβολική θερμότητα, κάτι που μερικές φορές μετριάζεται από τον Βορειοδυτικό άνεμο (Maestro, σ.σ. που σημαίνει ο κύριος και υγιεινός άνεμος, ο οποίος απαντάται την θερινή περίοδο).
Και από έναν Προβλεπτή N. V. διοικούμενη, και δύο Σύμβουλοι αν και ευγενείς από την μέση τάξη εξαρτώμενοι, ένα μήνα εναλλάξ συλλέγουν και διαχειρίζονται τα δημόσια χρήματα, οι οποίοι υπηρετούν και οι δύο για 24 μήνες. Η πόλη της, που είναι Επισκοπική, έχει προσαρτήσει την Εκκλησία της Ζακύνθου (“Chiesa del Zante”). Αυτή η Επισκοπή ιδρύθηκε από τον Μαρκήσιο Ριχάρδο των Τόκκων Πρίγκηπα της Αχαΐας (Marchese Rizzardo de Tocchis Principe d’Achaia), και από αυτά τα νησιά τον δωδέκατο αιώνα, στον οποίο ανέθεσε την δεκάτη της ποσότητας των αγαθών τόσο στην Κεφαλονιά, όσο και στη Ζάκυνθο, ομοίως στο νησί της Κεφαλονιάς έθεσε κανόνες για την δεκάτη στα έσοδα τους σε πολλά χωράφια.
Ο Στράβων γράφει ότι στην εποχή του ο Caio Antonio, θείος του Marc’ Antonio, όταν έμεινε στην Κεφαλονιά ως εξορία, ως πρόξενος, την οποία διοικούσε στη συντροφιά του συναδέλφου του Cicerone, διατηρώντας ολόκληρο το νησί υποκείμενο σαν να ήταν δικό του χωράφι, άρχισε να χτίζει και να εποικεί μια πόλη, αλλά δεν την τέλειωσε επειδή ανακλήθηκε από την εξορία, και ήταν καλύτερο να απασχοληθεί σε μεγαλύτερα πράγματα.
Στον Λίβιο διαβάζουμε ότι ο πρόξενος Marco Fulvio, έχοντας υποτάξει τους Αιτωλούς, πέρασε στην Κεφαλονιά και απέστειλε τριγύρω για να δει αν οι πόλεις του νησιού ήθελαν να παραδοθούν οικειοθελώς στους Ρωμαίους ή να δοκιμάσουν την τύχη του πολέμου, οπότε όλες υποτάχθηκαν εκτός από την Σάμο, η οποία υπέμεινε τέσσερις μήνες πολιορκίας. Τελικά νίκησε και λεηλάτησε την πόλη, και οι Σάμιοι πουλήθηκαν σε δημοπρασία.
Το 1224 ως μια πράξη εκτίμησης και αγάπης και μόνο, η νήσος της Κεφαλονιάς δωρίστηκε από τον Caio, ο οποίος ήταν ο Κύριος του, στην Δημοκρατία.
Το 1479 ένας μεγάλος οθωμανικός στρατός αναχώρησε από την Καλλίπολη για το Ιόνιο Πέλαγος, εισέβαλε στην Κεφαλονιά, η οποία είχε επιστρέψει στην κυριαρχία ενός μικρού πρίγκιπα, και την κατέλαβε.
Το 1499 στάλθηκε σε συμμετοχή με τον Ενετικό Στρατό, ο ισπανικός στόλος, με εντολή του Βασιλιά Φερδινάνδου (Rè Ferdinando), ο οποίος με επικεφαλής τον γενναίο πλοίαρχο Consalvo, ο άλλος με τον στρατηγό Pisani, αποβιβάστηκαν στην νήσο για να υποτάξουν την πόλη, η οποία φρουρούταν από εξακόσιους Τούρκους. Εκεί είχε τόπο διακεκριμένο: το αντίθετο από το άλλο φτιαγμένο από τους Τούρκους. Με αυτό το ξεπερασμένο πλεονέκτημα άρχισαν να τους αμφισβητούν, αυτοί συγκλονισμένοι αποσύρονται, και σε αυτό το μέρος δεν είδε την καταστροφική υποχώρηση υπό των ακράτητων Χριστιανών και οι ίδιοι Στρατηγοί Pesaro, και ο Consalvo με φωνές συνέχισαν την καταιγιστική επίθεση στο κανόνι από ψηλά. Τους κυνηγούσαν οι υπερασπιστές για να αποκολληθούν από τα τείχη. Ο Marc’ Orio πλοίαρχος των Ενετικών πλοίων και ένας Ισπανός όχι λιγότερο ψυχωμένος, ακολουθούμενοι από έναν καλό αριθμό στρατιωτών, ήταν οι πρώτοι που στήριξαν τις σκάλες και ανέβηκαν, καθώς ανέβηκαν ξεδίπλωσαν τις σημαίες, μαζεύτηκε εκεί σε σύγχυση μεγάλος αριθμός. Τελικά ανέβηκαν τόσοι που οι Τούρκοι αναγκάστηκαν να φύγουν, να κυνηγηθούν και να σκοτωθούν και επιτέθηκαν, και πήραν ολόκληρη την περιοχή με όλη τη δόξα, παραδίδοντας το φρούριο ακόμη και την επόμενη μέρα. αμέσως ο Pesaro χωρίς να σπαταλήσει χρόνο, άρχισε να επανδρώνει αμυντικά και να εξωραΐζει τα πάντα, ανέθεσε τον Luigi Salamon στην διοίκηση της πόλης. Στο φρούριο τον Giovanni Veniero, για ολόκληρη την νήσο τον Francesco Leone. Έστειλε ένα μεγάλο πλοίο με βιασύνη, έτσι ώστε, σκοπεύοντας να βρίσκεται εκεί με πολλούς ανθρώπους, θα μετέφερε κάποιους αριθμούς από εκεί στην νήσο, για να το κατοικήσουν και να το καλλιεργήσουν. Από την άλλη πλευρά άλλοι πήγαν εκεί για να ζήσουν εκεί εθελοντικά, και έτσι οι ανέσεις της χώρας αυξήθηκαν, αλλοιώθηκε δυστυχώς η διοίκηση.
Φρούριο της Άσσου
Και το σημαντικό Φρούριο της Άσσου (Fortezza d’Asso), ή Μύτη στο νησί της Κεφαλονιάς (“Nasso” στο κείμενο, σ.σ. εδώ βλέπουμε ότι η ονομασία Άσσος πιθανά προέρχεται από την ενετική λέξη που μεταφράζεται ως «Μύτη» της Κεφαλονιάς όπως φαίνεται -με λίγη φαντασία- η Άσσος στον χάρτη!) που χτίστηκε από τους Ενετούς το 1595 για την υπεράσπιση εκείνων των ανθρώπων που η Πόλη της Κεφαλονιάς αδυνατούσε να υπερασπίσει σε περίπτωση εχθρικής εισβολής στην νήσο, έχει την τοποθεσία του πάνω σε λόφο ψηλό, περιτριγυρισμένο από την θάλασσα, όλον απόκρημνο και απότομο, με τέτοιο τρόπο ώστε λίγα, μικρά, μη ασφαλή μονοπάτια να μπορούν να απολαμβάνουν διέλευση: έχει μια οχύρωση, μάλλον οχύρωμα προσαρμοσμένο στο ανάγλυφο του χώρου, με τρόπο που να μην υπάρχει οχυρωμένο τμήμα, το οποίο είναι κανονικό, πράγματι όλα άνισα, στριφογυρισμένα, και έχουν αρκετές πτυχώσεις, που καλύπτονται από το ίδιο το φρούριο. Έχει μια γλώσσα γης πλάτους είκοσι βημάτων περίπου, που το ενώνει με την Νήσο, και μέσω του οποίου κάποιος περπατά στο Φρούριο, που βρίσκεται στη χερσόνησο, το οποίο χωρίζεται μόνο από ένα απλό τείχος, προτάθηκε άλλες φορές στο πιο περιορισμένο σημείο να ανασκαφεί μια καλή τάφρος που να το πλαισιώνει. Σε αυτό υπάρχουν 60 δημόσιες κατοικίες και 200 ιδιωτικές. Στις παρυφές του υπάρχει ένα πολύ μικρό λιμάνι, που έχει μειωθεί σε λίγο περισσότερο από τρεις γαλέρες (σ.σ. μια τυπική Ενετική Γαλέρα είχε μήκος ίσως 50 μ. περίπου), το οποίο εξακολουθεί να χάνεται, γιατί την περίοδο των βροχών ρέουν χείμαρροι από τα βουνά, οι οποίοι εκβάλουν εκεί μεταφέροντας πέτρες και γαίες, έτσι ώστε η κατάσταση του δεν μπορεί να διορθωθεί (σ.σ. εδώ βλέπουμε ότι στο παρελθόν, όταν χείμαρροι οδηγούσαν σημαντικές ποσότητες φερτών υλικών μέχρι την ακτή του οικισμού της Άσσου, ήταν κάτι το συνηθισμένο). Στην Διοίκηση αποστέλλεται από το Μεγάλο Συμβούλιο της Βενετίας (“Maggior Consiglio di Venezia”) ένας πατριώτης που εκλέγεται κάθε τριάντα δύο μήνες με τον τίτλο του Προβλεπτή (“Proveditore”) εκ των οποίων ο πρώτος εκλέχθηκε στις 23 Ιουνίου 1596.
Τηλέμαχος Μπεριάτος
Μάρτιος 2021
(είναι ελεύθερη η αναδημοσίευση όλου ή μέρους αλλά σε κάθε περίπτωση θα πρέπει να αναφέρεται ο δημιουργός)
Πηγές:
“Memorie Istoriografiche del Regno della Morea, Riacquistato dall’armi della Sereniss. Repubblica di Venezia, Stampato in Venezia nel 1692”
Εικόνες:
- Εξώφυλλο του βιβλίου “Memorie Istoriografiche del Regno della Morea, Riacquistato dall’armi della Sereniss. Repubblica di Venezia, Stampato in Venezia nel 1692”
