Η εφηβεία χαρακτηρίζεται ως μία μεταβατική περίοδος στη ζωή του ανθρώπου. Ο έφηβος μέσα από έντονες αλλαγές, βιολογικές, αλλά και ψυχοκοινωνικές, αναπτύσσεται ως προσωπικότητα και εισέρχεται σταδιακά στον κόσμο της ενήλικης ζωής. Στη διάρκεια αυτής της περιόδου, ιδιαίτερη βαρύτητα δίνεται στο σύνολο της εκπαιδευτικής εμπειρίας που έχει αποκτήσει και ειδικότερα στην τελική έκφρασή της, την ακαδημαϊκή πτυχή. Αυτή εκλαμβάνεται ως βασικό εφόδιο στη μετέπειτα ζωή του εφήβου και είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την επιτυχία στις πανελλαδικές εξετάσεις.

Έτσι, οι έφηβοι, προκειμένου μέσω των εισαγωγικών εξετάσεων να διαμορφώσουν ευνοϊκές προϋποθέσεις για τη ζωή τους μελλοντικά, επιδίδονται κατά τη φοίτηση στην τρίτη Λυκείου, σε έναν δύσκολο και ιδιαίτερα απαιτητικό αγώνα, που πολλές φορές για τους ίδιους φαντάζει ατέρμονος. Με απαρέγκλιτη προσήλωση στον στόχο, ο οποίος όμως, για αρκετούς υποψηφίους είναι ασαφής και ακαθόριστος, καλούνται με επιμονή και υπομονή να εντατικοποιήσουν το διάβασμά τους μέσα από έναν αυστηρό προγραμματισμό χρόνου και ύλης, που περιλαμβάνει απομνημόνευση μεγάλου όγκου πληροφοριών, διαγωνίσματα, συνεχείς επαναλήψεις, αλλά και μεγάλη πίεση, που συχνά παίρνει τη μορφή καταναγκασμού. Πρέπει να καταπιέσουν τις επιθυμίες τους και γενικά να θυσιάσουν ό,τι τους ευχαριστούσε να κάνουν στον ελεύθερο χρόνο τους, ο οποίος πλέον εκλείπει από τη ζωή τους. Αποκόπτονται από τις παρέες τους, ενώ ακόμη και τους φίλους τούς αντιμετωπίζουν ως συνυποψήφιους, καθώς οι συζητήσεις σε διάφορες στιγμές της καθημερινότητας επικεντρώνονται στη μελέτη του σχολικού γνωστικού αντικειμένου, στις επιδόσεις στην τελική αξιολόγηση, στις προτιμήσεις στα τμήματα της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, αλλά και στην οικονομική τους δυνατότητα να κατορθώσουν να σπουδάσουν. Έτσι, διαμορφώνεται ένα κλίμα που δεν αφήνει ανεπηρέαστους ούτε και εκείνους τους υποψηφίους που δεν επενδύουν, συναισθηματικά και επαγγελματικά, στη διαδικασία των εισαγωγικών εξετάσεων.

Επομένως, οι εισαγωγικές εξετάσεις κατέχουν μια περίοπτη θέση στη μαθητική πραγματικότητα για όλους τους άμεσα και έμμεσα εμπλεκόμενους. Ο έφηβος με την επιτυχία του σε αυτές θεωρεί ότι επιβεβαιώνονται οι ικανότητές του. Προσδοκά να δημιουργήσει νέες προοπτικές για το μέλλον του, να αποκτήσει την επαγγελματική και προσωπική του ταυτότητα και να χειραφετηθεί εντασσόμενος πλέον ενεργά στον κοινωνικό στίβο. Οι γονείς από τη μεριά τους συχνά προβάλλουν τις δικές τους προσδοκίες. Καθώς ζητούν από τον έφηβο ό,τι θα ήθελαν να είναι οι ίδιοι, αυξάνουν τις απαιτήσεις τους, παραβλέπουν ή και αγνοούν τις πραγματικές του δυνατότητες και επιθυμίες, ενώ ενίοτε έχουν αντιρρήσεις για τη σχολή της επιλογής του. Μάλιστα, νιώθουν ότι κρίνονται ως γονείς. Ουσιαστικά, αισθάνονται ότι δίνουν εξετάσεις οι ίδιοι. Έτσι, αντιμετωπίζουν την εισαγωγή στο πανεπιστήμιο ως «μονόδρομο», καθώς την εκλαμβάνουν αφενός ως επιβεβαίωση για την προσφορά και τη στάση τους απέναντι στη μαθησιακή πορεία του παιδιού τους και αφετέρου ως προϋπόθεση για την εξασφάλιση ενός ελπιδοφόρου επαγγελματικού μέλλοντος. Οι εκπαιδευτικοί αισθάνονται ότι ευοδώνονται οι προσπάθειες και οι πιέσεις τους για καλές επιδόσεις, ενώ το στενό οικογενειακό, αλλά και το ευρύτερο περιβάλλον ταυτίζει την επιτυχία σε κάποιο ανώτατο εκπαιδευτικό ίδρυμα με την επαγγελματική και κοινωνική καταξίωση.

Συνεπώς, καθώς στον συγκεκριμένο θεσμό επενδύονται υψηλές προσδοκίες, κυρίαρχο είναι το άγχος των γονέων, του άμεσου περιβάλλοντος και ιδίως των πρωταγωνιστών, δηλαδή των μαθητών. Το άγχος ωστόσο, είναι μια φυσιολογική σωματική και ψυχική αντίδραση απέναντι σε μία απαιτητική κατάσταση, όπως είναι οι πανελλαδικές εξετάσεις. Για γονείς και μαθητές αποτελεί διαδικασία που εμπεριέχει την προσπάθεια της προηγούμενης χρονιάς και όχι μόνο, τη μαθησιακή ικανότητα του μαθητή, την ικανότητα να ανταποκριθεί στη διαχείριση του όγκου της ύλης και στην απόδοσή της, καθώς και τον ανταγωνισμό με τους άλλους μαθητές. Το άγχος στην προκειμένη περίπτωση αποβαίνει χρήσιμο, όταν ενεργοποιεί τον υποψήφιο να μελετά με μεγαλύτερη συνέπεια για την επίτευξη του στόχου του, με την προϋπόθεση βέβαια, ότι είναι διαχειρίσιμο.

Στην αντίθετη περίπτωση, όταν δηλαδή το άγχος καταδυναστεύει τον υποψήφιο, παύει να είναι βοηθητικό και γίνεται δυσλειτουργικό. Επικρατεί ο φόβος της αποτυχίας και της συνακόλουθης διάψευσης των προσδοκιών όλων. Ο υποψήφιος εστιάζοντας στους γονείς, πιστεύει ότι θα τους απογοητεύσει και ότι δεν θα είναι πλέον αγαπητός και αποδεκτός από εκείνους. Αποτέλεσμα αυτών των αρνητικών σκέψεων είναι να υπάρχει αναντιστοιχία ανάμεσα στις ικανότητες, στην προετοιμασία και στις επιδόσεις. Ακόμη, το άγχος μπορεί να εκδηλωθεί με τη μορφή συμπτωμάτων σε σωματικό επίπεδο (ταχυκαρδία, ταχύπνοια, δύσπνοια, εφίδρωση, πονοκέφαλοι, δερματικά εξανθήματα, πόνοι στην κοιλιά, διαταραχές στην όρεξη και στον ύπνο), σε επίπεδο συναισθήματος και έκφρασης (ευσυγκινησία, επιθετικότητα, νευρικότητα, γρήγορες εναλλαγές της διάθεσης), αλλά και στο επίπεδο της σκέψης (κενά μνήμης και μπλοκάρισμα σκέψης, επαναλαμβανόμενες αρνητικές σκέψεις, μειωμένη αυτοεκτίμηση, αίσθηση ματαιότητας). Επομένως, ένας πιο ρεαλιστικός στόχος για τη διαδικασία των εξετάσεων είναι όχι να μην υπάρχει καθόλου άγχος, αλλά αυτό να είναι διαχειρίσιμο όσο γίνεται πιο αποτελεσματικά.

Για την αποτελεσματική διαχείριση του άγχους απαραίτητες θεωρούνται κάποιες βασικές παράμετροι, που θα έχουν θετικό αντίκτυπο στην ψυχική υγεία και στην απόδοση των υποψηφίων. Αρχικά, προτείνεται η ορθή διαχείριση του χρόνου σε σχέση με τον όγκο της ύλης των μαθημάτων. Ο σχεδιασμός ενός προγράμματος, με καλή οργάνωση και καταμερισμό του χρόνου και της ύλης, με ορθή εκτίμηση των δυνάμεων και της ικανότητας συγκέντρωσης, θα συμβάλλει στη μείωση του άγχους, αλλά και στην αποτελεσματική προετοιμασία των υποψηφίων. Με τον τρόπο αυτό θα τονωθεί η αυτοεκτίμηση και θα ενισχυθεί η αυτοπεποίθησή τους, προσόντα σημαντικά για την επιτυχία τους στις εξετάσεις.

Επιπλέον, οι μαθητές ενδείκνυται να υιοθετούν τον θετικό τρόπο σκέψης. Οι αρνητικές σκέψεις και η καταστροφολογία ενισχύονται περισσότερο όταν οι υποψήφιοι κατά τη διάρκεια της εντατικής προετοιμασίας βιώνουν έντονη κόπωση και νιώθουν το άγχος να τους κυριεύει, καθώς πιστεύουν πως δεν έχουν άλλες αντοχές. Στην περίπτωση αυτή, μπορούν να διακόψουν τη μελέτη τους, κάνοντας ένα μικρό διάλειμμα και υπενθυμίζοντας στον εαυτό τους ότι έχουν τον έλεγχο της όλης κατάστασης, ενώ δύνανται να επιλέξουν μια ήπια σωματική άσκηση για να βελτιώσουν την οξυγόνωση του εγκεφάλου και την κυκλοφορία του αίματος. Ακόμη, μπορούν να χαλαρώσουν με αργές ολοκληρωμένες αναπνοές, αλλά και  οραματιζόμενοι τη ζωή τους ως φοιτητές. Έτσι, μέσω αυτών των τρόπων και της νοερής επίτευξης του στόχου τους θα ανανεωθούν ψυχικά για τη συνέχιση των προσπαθειών τους.

Σημαντικός προς αυτή την κατεύθυνση αναδεικνύεται ο ρόλος των γονιών. Έτσι, οι γονείς καλούνται να εστιάσουν στην κάλυψη των πρακτικών αναγκών των παιδιών τους, όπως στην εξασφάλιση ενός ήσυχου οικογενειακού περιβάλλοντος και στη διατροφή τους. Γι’ αυτό, φροντίζουν να δημιουργήσουν έναν χώρο όπου ο έφηβος θα μπορεί να απομονώνεται για να διαβάσει τις ώρες που ο ίδιος θεωρεί παραγωγικές και στις οποίες επιθυμεί να επικρατεί ησυχία. Επίσης, επιμελούνται τη σωστή διατροφή του εφήβου και διασφαλίζουν ότι εξακολουθεί να έχει στη διάθεσή του λίγο ελεύθερο χρόνο για τα προσωπικά του ενδιαφέροντα (παρέα με φίλους, μουσική, αθλητισμός). Με τον τρόπο αυτό οι γονείς έχουν μία διακριτική και υποστηρικτική παρουσία μέσα στο σπίτι, χωρίς υπερβολές.

Όμως η επιρροή των γονιών εκτείνεται στην ψυχολογία και στις επιδόσεις των υποψηφίων. Γι’ αυτό, πρέπει να είναι υποστηρικτικοί, εμψυχωτικοί και καθόλου ελεγκτικοί. Οφείλουν λοιπόν, οι γονείς, αλλά  και το άμεσο περιβάλλον να μην φορτίζουν με επιπλέον άγχος τον υποψήφιο, αναφορικά με την πορεία της μελέτης του, τις επιδόσεις που θα έχει στις εξετάσεις και με διάφορα σενάρια («τι θα γίνει αν…»), ενώ σκόπιμη είναι η αποφυγή του πρώτου πληθυντικού προσώπου («διαβάζουμε», «δίνουμε εξετάσεις») σε ό,τι αφορά την όλη προετοιμασία. Εξάλλου, ο υποψήφιος είναι αυτός που προσπαθεί, σύμφωνα με τους δικούς του στόχους και τις δικές του δυνάμεις.

Επιπρόσθετα, οι γονείς προκειμένου να υποστηρίξουν συναισθηματικά και ψυχολογικά το παιδί τους, πρέπει να είναι διαθέσιμοι να ακούσουν, να αναγνωρίσουν, να αποδεχθούν και να συζητήσουν τα συναισθήματά του. Συναισθήματα όπως ο φόβος και η αγωνία, καθώς και οι αρνητικές σκέψεις είναι αναμενόμενο να υπάρχουν τη συγκεκριμένη περίοδο. Στην προκειμένη περίπτωση, οι γονείς μπορούν να εμφυσήσουν στο παιδί τους θετικές σκέψεις, οι οποίες όμως θα έχουν ρεαλιστικές βάσεις και να το βοηθήσουν να συγκροτήσει τη σκέψη του. Τονώνουν δηλαδή, τα κίνητρά του με την υπενθύμιση των στόχων του, εκδηλώνουν την εμπιστοσύνη τους σε αυτό και ενισχύουν την αυτοπεποίθησή του, ενώ παρέχουν πιθανές εναλλακτικές λύσεις. Έτσι, χωρίς απειλές, μομφές και συγκρίσεις με άλλους, διαμορφώνουν ένα πλαίσιο κατανόησης για τον έφηβο, στο οποίο αποφεύγεται η ταύτιση των εξετάσεων με την προσωπική του αξία ή με την επαγγελματική του καταξίωση και ευτυχία. Παράλληλα, η υιοθέτηση θετικού τρόπου σκέψης αποτελεί μία δεξιότητα χρήσιμη για την πορεία της ζωής του.

Εντούτοις, αν ο έφηβος κατά την ημέρα των εξετάσεων εμφανίσει συμπτώματα άγχους, οι γονείς θα πρέπει να του τονώσουν την ψυχολογία. Του θυμίζουν δηλαδή, όλη την προσπάθεια που έχει καταβάλει, του τονίζουν ότι πάντα υπάρχει και δεύτερη ευκαιρία και εκφράζουν την αναγνώριση των κόπων του και κυρίως, την εμπιστοσύνη τους στο πρόσωπό του.

Κατά την ημέρα των εξετάσεων οι υποψήφιοι προτείνεται:

• Να αντιμετωπίζουν την ημέρα και γενικότερα την περίοδο των εξετάσεων ως ευκαιρία για την ανάληψη της ευθύνης των πράξεών τους, αλλά και ως πρόκληση για την ευόδωση των επίπονων προσπαθειών τους.
• Αφού έχουν οργανώσει και συγκεντρώσει όλα όσα χρειάζονται από το προηγούμενο βράδυ, να κοιμηθούν καλά (τουλάχιστον οκτώ ώρες) και το πρωί να τραφούν ελαφρά, προκειμένου να έχουν καλή μνήμη, συγκέντρωση και ενέργεια.
• Να φροντίζουν για την ενυδάτωση του οργανισμού τους (να έχουν μαζί τους νερό, χυμό).
• Να φθάσουν εγκαίρως στον χώρο των εξετάσεων, ούτε πολύ νωρίς ούτε πολύ αργά. Εκεί να μην επιδιώκουν το διάβασμα της τελευταίας στιγμής και να προτιμούν τη συναναστροφή με ήρεμα άτομα, αποφεύγοντας τους συμμαθητές που τους μεταδίδουν ή τους εντείνουν το άγχος.
• Να πάρουν βαθιές αναπνοές και να χαλαρώσουν μόλις καθίσουν στην αίθουσα των εξετάσεων.

Κατά τη διάρκεια της εξέτασης οι υποψήφιοι προτείνεται:

• Να διαβάσουν κάθε θέμα προσεκτικά και αργά, ώστε να κατανοήσουν πλήρως τα ζητούμενα.
• Να ξεκινήσουν από τα θέματα που θεωρούν πιο εύκολα, δίνοντας ιδιαίτερη προσοχή σε ερωτήσεις που φαίνονται γνωστές και εύκολες. Ακόμη και κατά τη διάρκεια της καταγραφής μίας απάντησης, είναι χρήσιμο να επιστρέφουν και να ξαναδιαβάζουν το θέμα, ώστε να βεβαιώνονται ότι δεν παρέλειψαν κάτι σημαντικό. Αν ωστόσο, ξεχάσουν κάποια λέξη ή κολλήσουν κάπου, να αφήσουν κενό και να συνεχίσουν με σκοπό να επανέλθουν.
• Αφού απαντήσουν κάποιο ερώτημα, να διαβάσουν άλλη μία φορά την εκφώνηση. Εάν αυτά που έγραψαν είναι τα σωστά τότε θα αισθανθούν πολύ καλύτερα για τη συνέχεια. Εάν διαπιστώσουν ότι έχουν παραλείψει κάτι, θα έχουν τη δυνατότητα και την ευχέρεια χρόνου να το συμπληρώσουν, χωρίς κάποιο ιδιαίτερο άγχος.
• Να μην αφήνουν αναπάντητα ερωτήματα. Αν δεν προλαβαίνουν ή θεωρούν ότι η σκέψη τους δεν συνδέεται με την ορθή απάντηση ή ξέρουν μέρος αυτής, να γράψουν ό, τι γνωρίζουν. Είναι προτιμότερο από το να μην απαντήσουν καθόλου.
• Να επιδιώξουν η εμφάνιση του γραπτού τους να είναι επιμελημένη (ευανάγνωστα γράμματα, χρήση γεωμετρικών οργάνων για τα σχήματα).
• Όταν ολοκληρώσουν, να αξιοποιήσουν τον χρόνο που έχει απομείνει, προκειμένου να ελέγξουν τις απαντήσεις όλων των θεμάτων και των υποερωτημάτων τους και αν χρειαστεί, να προβούν σε διορθώσεις και προσθήκες.
• Μετά το πέρας της εξέτασης του κάθε μαθήματος, ενδείκνυται οι υποψήφιοι να επιτρέπουν  στον εαυτό τους την αποφόρτιση (βόλτα με φίλους, αθλητική δραστηριότητα), πριν αρχίσουν την προετοιμασία για το επόμενο μάθημα.
• Να μην ξεχνούν ότι η αγάπη των δικών τους ανθρώπων είναι αδιαπραγμάτευτη και ότι είναι περήφανοι για αυτούς και για την προσπάθεια που έχουν καταβάλει.

Συγκεφαλαιώνοντας, οι πανελλαδικές εξετάσεις αποτελούν μία πρόκληση, σημαντική μεν, αλλά όχι καθοριστική για τη ζωή του ανθρώπου. Οι επιλογές και οι δυνατότητες που δημιουργούνται μακροπρόθεσμα είναι ποικίλες, έστω και αν δεν είναι πάντα άμεσα ορατές. Γι’ αυτό, μια ψύχραιμη στάση απέναντι στις εξετάσεις και μία ευρύτερη οπτική στις εναλλακτικές προοπτικές του επαγγελματικού προσανατολισμού, θέτουν ρεαλιστικές βάσεις και αποφορτίζουν τον υποψήφιο και το περιβάλλον του. Εξάλλου, η διεκδίκηση μιας θέσης μέσω των εξετάσεων στον τομέα των σπουδών και της εργασίας είναι μία από τις πολλές πτυχές της ζωής. Επομένως, οι υποψήφιοι, αξιοποιώντας χαρακτηριστικά της νεότητάς τους, όπως είναι η ελπίδα, η ισχυρή θέληση και η αποφασιστικότητα, καλούνται να προσεγγίσουν με αισιοδοξία και θάρρος ένα μέλλον γεμάτο προκλήσεις! Από τη δική μας πλευρά, ευχόμαστε σε όλους την επίτευξη των ονείρων τους!

Μάιος 2018

Μαριέττα Κεφαλά

Εκπαιδευτικός ΠΕ02 ΕΑΕ

ΚΕΔΔΥ Κεφαλληνίας