Αν και βαριά λαβωμένη από τους μεγάλους σεισμούς του 1953, η εκκλησία της Παναγίας της Αμυγδαλιώτισσας στέκει ασκεπής αλλά όρθια, αδιάψευστος μάρτυρας και ακοίμητος φρουρός της μακραίωνης θρησκευτικής και πολιτιστικής παράδοσης των Πουλάτων.

Ακριβείς ενδείξεις για το έτος ανέγερσης της εκκλησίας δεν υπάρχουν, ωστόσο εκτιμάται ότι έγινε στα τέλη του 16ου με αρχές του 17ου αιώνα και κατά τη λαϊκή παράδοση οφείλει το όνομά της στις πολλές αμυγδαλιές που υπήρχαν στην περιοχή. Ήταν χτισμένη λίγο έξω από το προσεισμικό χωριό, εντός του σημερινού οικιστικού ιστού των Πουλάτων και αποτελούσε έναν από τους τρεις ενοριακούς ναούς του χωριού. Οι άλλοι δυο ήταν ο πολιούχος Άγιος Παντελεήμων στο σημείο που σήμερα βρίσκεται ο Κοιμητηριακός Ναός της Κοιμήσεως της Θεοτόκου και ο Άγιος Σπυρίδων, η μοναδικής αρχιτεκτονικής εκκλησία του 18ου αιώνα, που ευτυχώς διασώθηκε από τους σεισμούς και αποτελεί από το 1970 διατηρητέο μνημείο.

Η Αμυγδαλιώτισσα είναι μεσαίου μεγέθους πετρόχτιστη μονόχωρη βασιλική, χαρακτηριστικό δείγμα της ναοδομίας στο νησί μας, με κεραμοσκεπή φέρουσα τα χαρακτηριστικά επτανησιακά πυρόξανθα κεραμίδια και είχε δυο εισόδους. Η πρώτη στη δεξιά πλευρά του Ναού με μεταγενέστερο ασφαλώς μεταλλικό στέγαστρο για την προστασία της από τη βροχή και η δεύτερη είσοδος, η κεντρική, στο βόρειο τμήμα με έναν μικρο φεγγίτη ακριβώς στο επάνω μέρος της. Η κάθε πλευρά της εκκλησίας διέθετε στασίδια και από δυο μεγάλα αντικριστά παράθυρα με μαρμάρινα πλαίσια, ενώ ειδικότερα στη δεξιά πλευρά υπήρχαν και δυο μικρότερα τα οποία ωστόσο σήμερα είναι χτισμένα. Ο δε αύλειος χώρος της εκκλησίας είχε πέτρινα τοιχία και δάπεδο και ορισμένους παμπάλαιους οικογενειακούς τάφους.

Βασικό χαρακτηριστικό της εκκλησίας ήταν το εξαιρετικής τεχνοτροπίας ξυλόγλυπτο τέμπλο το οποίο ευτυχώς διασώθηκε από τη μανία του εγκέλαδου και μαζί με το Δεσποτικό και τους δυο καλανάρκους που επίσης διασώθηκαν, μεταφέρθηκαν στο νέο Κοιμητηριακό Ναό του χωριού.

Επιπλέον, κάποιες από τις μεγάλες φορητές εικόνες εκκλησίας στολίζουν πλέον το Nαό του Αγίου Παντελεήμονα. Ενδεικτικά αναφέρoυμε τη σπάνια εικόνα που φιλοτέχνισε ο Λακυθρινός αγιογράφος Διαλυσμάς με σκηνές από τον βίο του Αγίου Γερασίμου σε μια εκ των οποίων εμφανίζεται να προσεύχεται για την ήττα των Τούρκων στη Ναυμαχία της Ναυπάκτου το 1571.
Τα τελευταία χρόνια καταβάλλονται κάποιες δειλές προσπάθειες ώστε να χαρακτηρισθεί η εκκλησία διατηρητέο μνημείο, ωστόσο η γραφειοκρατία και η έλλειψη κονδυλίων έχει παραπέμψει τη διαδικασία στις καλένδες. Πρόσφατα ωστόσο πραγματοποιήθηκε με δαπάνες των κατοίκων του χωριού μας διάνοιξη δρόμου, ενώ καθαρίστηκαν τόσο ο εσωτερικός όσο και οι εξωτερικοί της χώροι, καθιστώντας εφικτή την πρόσβαση στους επισκέπτες.

Ας ελπίσουμε ότι θα ευτυχήσουμε κάποια στιγμή να δούμε την Παναγιά μας αναστηλωμένη με το τέμπλο, τις εικόνες και τα άλλα θρησκευτικά της κειμήλια στη θέση που βρίσκονταν για αιώνες και να αποτελέσει μαζί με τον Άγιο Σπυρίδωνα ένα μοναδικό, ζωντανό μουσείο της Κεφαλληνιακής εκκλησιαστικής παράδοσης. Εξάλλου οι βαθύτατες γνώσεις του νέου μας Μητροπολίτη στην εκκλησιαστική Ιστορία και Τέχνη, αλλά και οι πρόσφατες αποφάσεις του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου για την αποκατάσταση τριών άλλων σημαντικών θρησκευτικών μνημείων της Κεφαλλονιάς, μας αφήνουν περιθώρια αισιοδοξίας…