Γράφει ο Γεράσιμος Ιλινόιου- Τσουρούφλης*

60 χρόνια πριν, την 4η Ιανουαρίου του 1956, ο Κωνσταντίνος Καραμανλής προβαίνει στην ίδρυση ενός νέου κόμματος στα δεξιά του πολιτικού φάσματος, της Εθνικής Ριζοσπαστικής Ένωσης (ΕΡΕ). Η ΕΡΕ, ως συνέχεια του Ελληνικού Συναγερμού που ο Αλέξανδρος Παπάγος είχε ιδρύσει, αποτέλεσε το «όχημα» του Καραμανλή προς τις εκλογές της ίδιας χρονιάς το αποτέλεσμα των οποίων του επέτρεψε να σχηματίσει Κυβέρνηση. Ποιό ήταν όμως το ακριβές πλαίσιο του πολιτικού και κομματικού ανταγωνισμού της περιόδου και πως λειτούργησε η ΕΡΕ μέσα σε αυτό;

Το πολιτικό/κομματικό πλαίσιο

Το τέλος του Εμφυλίου Πολέμου (1949) και η νίκη του Ελληνικού Στρατού έναντι του ΔΣΕ αποτελεί το έναυσμα της αναφερόμενης περιόδου. Συγκεκριμένα, μιλώντας για το μετεμφυλιακό/προδικτατορικό πολιτικό σύστημα αναφερόμαστε -όπως είναι εύκολα αντιληπτό- στην πολιτική περίοδο αμέσως μετά τον εμφύλιο και πριν την επιβολή της δικτατορίας των συνταγματαρχών (1967).
Το κομματικό σύστημα της ονομαζόμενης και ως «καχεκτικής» δημοκρατίας (ακριβώς λόγω της αστάθειας που την χαρακτήριζε) ήταν έντονα υπογραμμισμένο από την διάκριση δύο κατηγοριών πολιτών, τους εθνικόφρονες και τους κομμουνιστές(ή «συνοδοιπόρους»). Στο πολιτικό πεδίο η παρουσία του στρατού ήταν έντονη ενώ η παρέμβαση του Παλατιού ήταν καθοριστική κατά την διαμόρφωση των συσχετισμών στο κυβερνητικό -και όχι μόνο- έργο.
Συνεπώς, η λειτουργία του κομματικού συστήματος αναλύεται στο πλαίσιο της συνύπαρξης δύο παραγόντων: του θεσμικού πλαισίου σε κοινοβουλευτικό επίπεδο και της εξωθεσμικής παρέμβασης μη κοινοβουλευτικών παραγόντων όπως το παλάτι και ο στρατός.

Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής και η ΕΡΕ

Το 1956 ο Καραμανλής σε συμφωνία με το Παλάτι ιδρύει την Εθνική Ριζοσπαστική Ένωση. Στα οργανωτικά του χαρακτηριστικά αφορά ένα κόμμα «στελεχών» πράγμα που σημαίνει πως η λειτουργία του εστιάζεται κεντρικά σε επίπεδο ηγεσίας και όχι στρατολόγησης μελών αφού είναι χαρακτηριστική η προσωποπαγής αναφορά στον ηγέτη και ιδρυτή Κωνσταντίνο Καραμανλή.
Η ΕΡΕ συμμετέχει για πρώτη φορά στις εκλογές του 1956 οπότε και σχηματίζει Κυβέρνηση υπό τον Καραμανλή ενώ δύο χρόνια μετά (1958) κερδίζει ξανά τις εκλογές με την Ενιαία Δημοκρατική Αριστερά (ΕΔΑ) να αναδεικνύεται αξιωματική αντιπολίτευση με το εντυπωσιακό ποσοστό του 24,42 %. Παρ’ όλα αυτά οι εκλογές που επέφεραν και την ισχυρότερη ένταση στο κομματικό πλαίσιο ήταν εκείνες του 1961 γνωστές και ως «βίας και νοθείας». Με το σύνολο των δυνάμεων της αντιπολίτευσης να καταγγέλλουν το αποτέλεσμά τους ως εκλογικό πραξικόπημα ο Γεώργιος Παπανδρέου της Ένωσης Κέντρου σηκώνει την σημαία του «ανένδοτου αγώνα» που τον οδηγεί στην εξουσία δύο χρόνια αργότερα (1963). Τέλος, με την φράση του «ποιος κυβερνά αυτόν τον τόπο» υπονοώντας το Παλάτι και μετά την ήττα της ΕΡΕ, ο Καραμανλής επιλέγει να παραιτηθεί και να μεταβεί στο εξωτερικό. Ακολούθως, πρόεδρος αναλαμβάνει ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος ενώ η επιβολή της δικτατορίας του 1967 σηματοδοτεί το τέλος της Εθνικής Ριζοσπαστικής Ένωσης.

 
Αντί Επιλόγου: ΕΡΕ και Νέα Δημοκρατία

 
Το τέλος της δικτατορίας των συνταγματαρχών το 1974 σηματοδοτεί την επάνοδο του Καραμανλή και την ίδρυση της Νέας Δημοκρατίας. Παρά το γεγονός πως ο ιδρυτής των δύο κομματικών σχηματισμών είναι το ίδιο πρόσωπο, η συσχέτιση της ΕΡΕ με την Ν.Δ. είναι θα λέγαμε «θολή». Αυτό γίνεται αντιληπτό συγκρίνοντας τις δύο πολιτικές περιόδους. Μετεμφυλιακά η δημοκρατία δείχνει να ταλαντεύεται μεταξύ αυταρχισμού και κοινοβουλευτισμού λόγω και της «ωμής» παρέμβασης στρατού και παλατιού. Αντιθέτως, ο εκδημοκρατισμός που λαμβάνει χώρα από τον Καραμανλή μετά το ’74 έχει ακριβώς τα αντίθετα χαρακτηριστικά: νομιμοποίηση ΚΚΕ, νέο Σύνταγμα και αποχουντοποίηση των θεσμών. Συμπερασματικά, η ΕΡΕ που σαν σήμερα ίδρυσε ο Καραμανλής το 1956 συμμετείχε σε ένα κομματικό/πολιτικό σύστημα εντελώς διαφορετικό από εκείνο που μας κληροδότησε η μετάβαση στη Δημοκρατία του 1974…

*Ο Γεράσιμος Ιλινόιου- Τσουρούφλης είναι πολιτικός επιστήμονας