Του δρ. Στέλιου Λυδάκη*

Στον χώρο της gallery Dada στην Αθήνα παρουσίασε ο ζωγράφος Κώστας Ευαγγελάτος ένα tableau vivant / ζωντανή εικαστική εικόνα, με τίτλο” Μνημείο για τους νέους που πέθαναν νωρίς”. Ο καλλιτέχνης τοποθέτησε στην τετράγωνη εσοχή ενός τοίχου του υπόγειας αίθουσας της γκαλερί έναν  θνήσκοντα ξαπλωμένο γυμνό νέο, από τον οποίο ξεκινούσε ένα ρολό τηλετύπου με επιζωγραφισμένες φωτογραφίες του, η μια μετά την άλλη, σαν να επρόκειτο για κινηματογραφική ταινία. Κυρίως η στάση του σώματος θύμιζε απόμακρα τον  Άγνωστο στρατιώτη του Φωκίωνα Ρώκ, που βρίσκεται μπροστά στο κτίριο της Βουλής.

Στα πλαίσια της σύγχρονης τέχνης η ζωντανή τέχνη παίζει ένα ρόλο και το ανθρώπινο σώμα αξιοποιείται απευθείας για μία έστω εφήμερη αισθητική εικόνα. Η προσπάθεια του Ευαγγελάτου εντάσσεται στο γενικότερο πλαίσιο της performance που συνδυάζει όπως μία θεατρική εικόνα, υπάρχουσες εκφραστικές δυνατότητες. Εδώ λείπει ο λόγος, λείπει η κίνηση, μένει όμως η έκφραση, το σκηνικό.Ένα ζωντανό γλυπτό λοιπόν που για λίγη μόνο ώρα μεταβάλλεται σε φορέα νοημάτων, μηνυμάτων και συναισθηματικών δονήσεων. Το ανθρώπινο σώμα είναι το εκφραστικότερο μέσον που υπάρχει. Κάθε θέση, κάθε στάση του διαμορφώνει μια ” χειρονομιακή γραφή”, που όποιος ξέρει να τη διαβάζει διεισδύει αμεσότερα στην ψυχή του δημιουργού. Αυτό το ήξεραν οι αρχαίοι και η γλυπτική τους είναι στο σύνολο της μία “γραφή” ευανάγνωστη, κατανοητή και σ’ έναν ύψιστο βαθμό περιεκτική. Εκείνοι αναγνώρισαν ότι το ανθρώπινο σώμα ενέχει τα κριτήρια της αρμονίας, αλλά και τον ψυχισμό που του προσδίδει αληθινή εκφραστική δύναμη. Ο χορός από την άλλη μεριά είναι μία τέχνη που εκφράζεται με το ζωντανό κινούμενο σώμα. Σ’ αυτόν ο χορευτής είναι ταυτόχρονα δημιουργός και έργο τέχνης.

Η Ζωντανή εικαστική εικόνα του Ευαγγελάτου αναμοχλεύει έναν ολόκληρο κόσμο παραδόσεων και αντιλήψεων. Επιστρέφει στην αρχαία αισθητική διάθεση, διαλέγοντας ένα αρμονικό νεανικό σώμα για τη σύνθεση του, ενώ τα ρολά με τη στερεότυπη αυτοπροσωπογραφία του είχαν προφανώς την αποστολή να δημιουργήσουν μία σουρρεαλιστική νότα, διασπώντας τον άκρατο ρεαλισμό. Η Εικόνα που επιτεύχθηκε ήταν ολοκληρωμένη από κάθε άποψη, η ατμόσφαιρα που απέπνεε λυρική, γεμάτη από το πνεύμα του Επιτάφιου και των επιτάφιων εγκωμίων. Λες και είχαμε να κάνουμε με τα Αδώνεια ή με μία ανάλογη αρχαία γιορτή στην οποία γίνονταν αναπαραστάσεις του θανάτου θεικών εραστών, όπως του Αδώνιδος, του Ενδυμίωνα, του Κεφάλου. Ακόμη και μία χριστιανική Pieta υποβόσκει μέσα στην εικόνα ζωντανής τέχνης που πρόσφερε ο Ευαγγελάτος.

Αλλά το βαθύτερο της νόημα βρίσκεται ίσως κάπου αλλού. Εδώ συμβολίζονται γενικότερα όχι μόνο η νεολαία που πέθανε νωρίς…, αλλά η νεότητα που χάνεται τόσο γρήγορα, και χάνεται όχι τόσο από φυσικά αίτια, όσο από πνευματικά.

Πριν προλάβει καλά-καλά ν΄ανθίσει μαραίνεται στην πρόσκρουση της με μία πραγματικότητα τραχιά και καθόλου ευνοική. Σήμερα ο νέος πρέπει να μεγαλώσει πριν την ώρα του! και αυτός είναι ένας πρώιμος θάνατος της νιότης του. Πρέπει να δοκιμάσει, όσο γίνεται γρηγορότερα, τον απαγορευμένο καρπό και να υποστεί την έξωση για να ανταποκριθεί στον κόσμο που καλείται να ζήσει. Όμως η προσγείωση είναι ανώμαλη τις περισσότερες φορές. Πολλοί νέοι δεν είναι ώριμοι για την επιτακτική προσαρμογή κι έτσι γίνονται θύματα όλων των μέσων που τους υπόσχονται φυγή και λύτρωση. Και αυτό είναι ένας πρόωρος θάνατος.

Ο Κώστας Ευαγγελάτος που έχει σπουδάσει εικαστικά στη Νέα Υόρκη προβληματίζεται με τα φαινόμενα της ζωής μας και χωρίς να επιδιώκει λύσεις, καταλήγει στο Σύμβολο, που μόνο αυτό είναι σε θέση να εκφράσει με λακωνικό, αλλά και περιεκτικό τρόπο το προσωπικό, τραγικό βίωμα. Σε μία πρόσφατη έκθεση ζωγραφικής του άλλωστε, επίσης στη gallery Dada ο καλλιτέχνης αξιοποιώντας και πάλι το ανθρώπινο σώμα, το παρουσίασε ζωγραφικά κάτω από ένα “δίχτυ” από χαραγμένα γράμματα και σημεία κάθε λογής. Και θα μπορούσε κανείς και εδώ ακόμη τον ίδιο συμβολισμό μ’ εκείνον που παρουσιάζει το “ταμπλώ βιβάν”, αν και σε πολλές περιπτώσεις είναι πρωταρχικής σημασίας το αισθητικό αποτέλεσμα που επιδιώκεται. Υποσυνείδητα όμως και ίσως χωρίς να ελέγχεται από τον καλλιτέχνη, μορφοποιείται και εκφράζεται ένα πρόβλημα που αφορά τους νέους και τον κόσμο μας. Τους νέους που “θάβονται” κάτω από το πλέγμα απαιτήσεων, γνώσεων, φιλοδοξιών, χωρίς να ζουν το έτσι κι αλλιώς το βραχύ όνειρο της νιότης τους.”

*Καθηγητής Ευρωπαικής ιστορίας της τέχνης στο Παν/μιο Αθηνών. Επίτιμος Διευθυντής του Μουσείου της Πόλεως των Αθηνών.

Το ζωντανό γλυπτό παράστησε ο Κεφαλονίτης χορευτής, ηθοποιός και εικαστικός Τάκης Λουκάτος. Ο Λουκάτος συνεργάστηκε στις περφόρμανς που έγιναν στη gallery Dada, στην Αίθουσα τέχνης ” Εγγονόπουλος”, στο Βρετανικό Συμβούλιο στην Αθήνα και βέβαια στο Art Studio EST.

(Το άρθρο δημοσιεύτηκε αρχικά στην στη στήλη τεχνοκριτικής της εφημερίδας Η ΒΡΑΔΥΝΗ, 11-8-1987 και αναδημοσιεύτηκε στο βιβλίο, δοκίμιο του ιστορικού τέχνης Λεόντιου Πετμεζά ” Η αισθητική ενατένιση του Κώστα Ευαγγελάτου”, εκδόσεις Συλλογές, Αθήνα 2001.)

(κοινοποίηση με αφορμή την επέτειο 35 χρόνων με Performance του Κώστα Ευαγγελάτου)