120 χρόνια από την επίσκεψη των δυο Κεφαλληνιακών Φιλαρμονικών στη Ζάκυνθο

– …η του Ληξουρίου Φιλαρμονική παιάνισε καλύτερα από τις άλλες…

Γεράσιμος Σωτ. Γαλανού

Το κείμενο δημοσιεύτηκε πρώτη φορά στο περιοδικό ποικίλης ύλης του Ανδρέα Πέτρου Δεμπόνου  “ Kefalonitis magazine”. με τίτλο: Τα αποκαλυπτήρια του αγάλματος του Διονυσίου Σολωμού στη Ζάκυνθο το 1902 και η συμμετοχή των Φιλαρμονικών της Κεφαλληνίας,  καθώς   και  τα   «κάζα που έγιναν». Αναδημοσιεύεται λόγω που η Φιλαρμονική Ληξουρίου θα επισκεφτεί τη Ζάκυνθο…

Καλέσανε οι «Νιόνιδες» τις δυο Φιλαρμονικές του νησιού μας για να τιμήσουν τα αποκαλυπτήρια του ανδριάντα του Διονυσίου Σολωμού το 1902 στην πόλη της Ζακύνθου. Η όλη τελετή πραγματοποιήθηκε με πολλή λαμπρότητα, μέσα από ομιλίες και εορταστικές εκδηλώσεις. Ενθουσιάστηκαν οι Αργοστολιώτες, ένιωσαν πολύ «υποχρεωμένοι» για τη μεγάλη περιποίηση που έκανα στους φιλοξενούμενους οι Ζακυνθινοί, και  παίρνοντας το δρόμο της επιστροφής  για το νησί μας, είπαν χαριτολογώντας στους Νιόνιδες, «…θα σας καλέσουμε κι’ εμείς στην Κεφαλονιά μας, όταν θα στήσουμε το άγαλμα του Μέτελα στο Ληξούρι.. γιατί αυτή η πόλη δεν έχει  κανέναν ανδριάντα, και ζηλεύουνε που στο Αργοστόλι έχουμε τον Μέτελα.». Βλέπετε… αργότερα ποστιάστηκε, το 1905, ο ανδριάντας του μεγάλου δασκάλου του γένους και Ιεράρχη, Ηλία Μηνιάτη.

Η μορφή του Διονυσίου Σολωμού στα νεοελληνικά γράμματα υπήρξε και συνεχίζει να είναι μέγιστη και  καθοριστική στην μετέπειτα πορεία των  νεότερων ποιητών.

Όπως είναι εύλογο μια τέτοια μορφή έπρεπε να τιμηθεί,  αμέσως μετά τον θάνατο της  με έργο, προτομή ή άγαλμα ή ανάλογο μνημείο, που επάξια να δηλώνει και να τιμά  τη μεγάλη προσωπικότητα του Σολωμού.

Η  περίπτωση του αγάλματος  του Διονυσίου Σολωμού, στη Ζάκυνθο υπήρξε περιπετειώδης. Αρχικά, ο αδελφός του Διονυσίου Σολωμού, ο Δημήτριος, με δαπάνες δικές του έστησε μαυσωλείο με την προτομή του ποιητή και με σμίλευση των αδελφών  Φιτάλη.

Το 1898 οι Επτανήσιοι λόγιοι,  Γεώργιος Λ. Μάνεσης και Σπυρίδων Δε Βιάζης  μέσα από τα κείμενά τους τόνιζαν την ανάγκη να γίνει επίσημος  Πανελλήνιος Εορτασμός και μνημειακό έργο αντάξιο του μεγάλου ανδρός.

Συστήθηκε μια Επιτροπή για τον εορτασμό της εκατονταετηρίδας στη Ζάκυνθο, αλλά οι δυσκολίες και τα δεινά του ατυχούς πολέμου του 1897 ακύρωσαν τις προσπάθειες και χάθηκε η ευκαιρία. Λίγο αργότερα το θέμα επανήλθε με  τη σύσταση νέας επιτροπής που προΐστατο  ως επίτιμος, ο αρχιεπίσκοπος Ζακύνθου, Διονύσιος Πλέσσας,  με ενεργό μέλος και συντονιστή του προγράμματος τον Φρειδερίκο Καρρέρ.

Ο τελευταίος μέσα από μεγάλη δραστηριότητα που επέδειξε, κατάφερε να οργανώσει τις πανελλήνιες εορτές για τον ποιητή και συγχρόνως να προκηρύξει  πανελλήνιο  έρανο για την ανέγερση ανδριάντα  του Διονυσίου Σολωμού.

Οι γιορτές   πήραν πολλές αναβολές αλλά το 1902, τον Μάιο κράτησαν 6 μέρες με κορύφωση στις 30 του μηνός, όπου και έγιναν τα αποκαλυπτήρια του ανδριάντα του μεγάλου ποιητή, με προσφωνήσεις του υπουργού N. Tριανταφυλλάκου, αντιπροσώπου του βασιλιά και της κυβέρνησης, και του προέδρου της επιτροπής Φρειδερίκου  Kαρρέρ. Τρεις Φιλαρμονικές ανέκρουαν εναλλάξ τον

Ύμνο εις την Eλευθερίαν και συγχρόνως οι καμπάνες της πόλης της Ζακύνθου χτυπούσαν χαρμόσυνα.

Επίσης, στο κατάμεστο θέατρο της πόλης μίλησαν οι καθηγητές Γ. Mιστριώτης και Σπυρίδων  Λάμπρος. Το άγαλμα ήταν μια ωραία δημιουργία, νεοκλασικής τεχνοτροπίας του περίφημου γλύπτη Γεωργίου Bρούτου.

Δεν έλειψαν όμως και οι αντιρρήσεις  που διατύπωσαν τις  θέσεις  για την επιτυχία της σύλληψης και απόδοσης του μεγαλείου του ποιητή.

Το περίφημο αυτό έργο, του ανδριάντα του Διονυσίου Σολωμού έμεινε τοποθετημένο και καμαρωτά κοσμούσε την πλατεία της πόλης της Ζακύνθου, έως τις μέρες που ο μεγάλος σεισμός του 1953 μαζί με την φοβερή φωτιά κατέστρεψαν  την Ζάκυνθο.

Με τον ταραμό του μεγάλου σεισμού ο ανδριάντας έπεσε και έμειναν μόνο στο βάθρο κομμάτια από τα πέλματα του ποιητή. Για χρόνια παρέμεινε στο Μουσείο Σολωμού, εφόσον στην πλατεία είχε στηθεί  άλλο άγαλμα. Το χτυπημένο από το σεισμό, στο πρόσωπο, στα χέρια και στα πόδια ,αποκαταστάθηκε από τον γλύπτη Στέλιο Τριάντη και σήμερα βρίσκεται στο χώρο του Μουσείου.

Ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι ποιητικές συνθέσεις του σατιρικού Γεωργίου Μολφέτα, στην εφημερίδα του, που αφορούν στις επισκέψεις των δυο Φιλαρμονικών του νησιού μας, Αργοστολίου και Ληξουρίου, στα τότε αποκαλυπτήρια στις

30 / 5 / 1902 στη Ζάκυνθο.

Ο Μολφέτας καλά πληροφορημένος για ότι είχε συμβεί, το δίνει ποιητικά και σατιρικά, μεταφέροντάς μάς έτσι πολλές πληροφορίες, που δείχνουν το κλίμα της εποχής, το μέγεθος της εορτής των αποκαλυπτηρίων  και τη νοοτροπία των Επτανησίων, όταν επρόκειτο για  καλλιτεχνικές εκδηλώσεις και  συναντήσεις, ιδίως μεταξύ Κεφαλλήνων και Ζακυνθίων.

Οι δυο φιλαρμονικές του νησιού ταξίδεψαν στις 20 Μαΐου 1902 για τη Ζάκυνθο για να βρεθούν και να συμμετέχουν στα αποκαλυπτήρια του ανδριάντα του Σολωμού, με  το τότε  γνωστό βαπόρι, το «Πύλαρος».

Μάλιστα κυριαρχούσε στα στόματα όλων για το ονομαστό  νέο φτιαγμένο τότε ατμόπλοιο, η ποιητική διαφήμιση του Μολφέτα και η οποία παρότρυνε τους ταξιδεύοντες να το προτιμούν, γιατί δεν υπάρχει καλύτερο .

«Εσείς που ταξειδεύετε και στην ευχή μου πάτε,

το πλοίον της πατρίδας μας πρέπει να προτιμάτε,

το καθαρό, το γρήγορο, την Πύλαρο την κόρη,

π’ ακόμα δεν εγίνηκε καλλίτερο βαπόρι,

την Πύλαρο που καθαρά κι’ ωραία μαγειρεύει

και πάντα για τα ναύλα της φθηνότερα γυρεύει.»

Ο Μολφέτας μέσα από τον σατιρικό διάλογο του Γιάννη και του Μαρή, ο πρώτος εκφράζει την Ζάκυνθο και ο δεύτερος την Κεφαλονιά , δίνει τις εικόνες της εορτής και της προετοιμασίας (Ζιζάνιον, 1/6/1902 , αρ. φυλ. 228 ) που είχαν κάνει οι Ζακυνθινοί.

«….Η πόλις είναι, βρε Μαρή, λαμπρώς ευπρεπισμένη

και τρεις χιλιάδες Νιόνιδες με γάρμπο χτενισμένοι,

κυττάζουν τις αρχόντισσες που φέρνουν τα βαπόρια,

και κάνουνε τ’ α μ ό ρ ι α …..»

Ακολουθεί η ποιητική αναφορά του «Γιάννη» για το πώς έγινα τα αποκαλυπτήρια του ανδριάντα του Διονυσίου Σολωμού, αξιοποιώντας ο Μολφέτας στίχο από τον ύμνο στην Ελευθερία του τιμώμενου ποιητή.

« Από το Τζάντε.- Τ’ άγαλμα εξεσκεπάσθη τώρα

και μέγας ενθουσιασμός κατέλαβε τη χώρα.

Λόγοι πολλοί εγίνανε με ούρρα και με ζήτω,

πλην δυστυχώς, μωρέ Μαρή, ο Βεργωτής δεν ήτο.

«Αφ’ τα κόκκαλα βγαλμένη» παίζουν πέντε μουσικές

πούδρα κόκκινη γοράζουν καρακάξες μερικές.

Σάλος γίνεται μεγάλος και κακό και φασαρία

δηλαδή και τέλος πάντων το τσερβέλο σου το χάνεις

στο σπουδαίο πανηγύρι του Ζακυθινώνε, Γιάννης»

Μετά το πέρας της επίσημης τελετής οι φιλαρμονικές γυρίζοντας τα καντούνια παιάνιζαν τις μάρτσιες τους προς τέρψη του  Ζακυθινού κοινού και όπως είχαν ανάψει και τα  ηλεκτρικά φώτα, η ατμόσφαιρα φάνταζε ως  μια πανδαισία μοναδική. Σατιρίζονται ποιητικά οι  Αργοστολιώτες και Ληξουριώτες με τις μπάντες τους…

« Ζάκυνθος.- Εσουρούπωσε κι ανάφτηκαν οι κλόμποι,

Φιγούρα με τη μπάντα τους έκαμαν οι Κολόμποι.

πλην παραδόξως, βρε Μαρή, σ’ αυτό το πανηγύρι,

δεν είχαν τον Αργύρη……..

Κόσμος συνέρρευσε πολλύς αφ’ την Ελλάδα όλη

αλλά ο περισσότερος είν’ από τ’ Αργοστόλι

κι’  όλοι του μάγου ποιητού φιλούν τον Ανδριάντα…..»

Φαίνεται, πως γίνηκαν πολλά στη Ζάκυνθο από τους Κεφαλονίτες, όχι δηλαδή άσχημα πράματα, αλλά  βρήκαν ευκαιρία να εξωτερικεύσουν της καρδιάς τους τα  ποθημένα, «τα σκαρδάκια».  Πολλοί  Κεφαλονίτες  ήθελαν να αγοράσουν αρώματα και  ονομαστές πούνδρες από τη Ζάκυνθο, για να τις φέρουν στο νησί , για τις κυρίες τους….  Μέσα σε όλα ήθελε κάποιος  μουσικός  Αργοστολιώτης, να το ρίξει έξω, να πει  και κανένα  κάντο σε μια κοπελιά που είδε και του άρεσε. Μα κει που φίλε μου, το είχε στρώσει το κάντο για μια τζελουδία, «που αγάπησε»,  μέσα στο «μακρύο», το  καντούνι,  του ήλθε  το  περιεχόμενο  του κανατιού στο κεφάλι,  αφότου  άνοιξε  κάποιο  παραθύρι….

«Εκ Ζακύνθου.-   Τραγουδούσα το Τζανιώτικο σκοπό,

«σύφτωσις να συναντήσω μια τζογούλα π’ αγαπώ»

κι’ ενώ έβλεπα στο δρόμο της αγάπης οπτασίες

άνοιξε ένα παρεθύρι…. ώ μωρέ για μα δροσίες!

και μ’ έκανε παππί,

και μπορεί να καταλάβης τη ντροπή μου παναπή,

και το τόσο μου γενάτι,

πώβλεπα ψηλά το χέρι πωκρατούσε το κανάτι.

Τώρα είμαι τρυπωμένος κι’ ούτε δεν μπορώ να τσάξω,

παρά στείλε μου το ναύλο και φορέματα ν’ αλλάξω

για τι δίχως να στο γράψω, μόνος σου καταλαμβάνεις

τι είχε το κανάτι μέσα. Ο καταβρεγμένος Γιάννης.

Εκ Κεφαλληνίας.- Μπράβο πώκαμες την εξυπνάδα

Μες του Τζάντε τα σοκάκια να γυρίζεις μπατινάδα.

Εγώ σ’ έστειλα βρε χάχα, για να ιδής το Σολωμό,

κι όχι για να τραγουδήσεις της καρδιάς σου τον καϋμό!

……………………………»

Στο επόμενο φύλλο του Ζιζάνιου στις 8-6-1902 , ο Γεώργιος Μολφέτας συνεχίζει να σατιρίζει το όσα έχει μάθει ότι συνέβησαν στη Ζάκυνθο, ιδίως για τον ερωτευμένο μουσικό. … προϊδεάζει τους αναγνώστες του με το δίστιχο:

«(Ο Γιάννης αφ’ τη Ζάκυθο γυρίζει μεθυσμένος

και τραγουδάει τα εξής κατενθουσιασμένος).

Δεν σε ξεχάνω Τζάντε μου μ’ όλες  σου τσ’ ευωδίες,

Με τα καμπαναρία σου και με τσι τζελουδίες.

………………………………………………………………..

Έχετε γυιά της Μπόχαλης ρομαντικές ραχούλες,

έχετε γυιά τζογούλες μου, έχετε γυιά ψυχούλες!

Κι’  όσο και να μ’ εβρέξετε με το νερό το κρύο

μέσα εις το καντούνι σας που λέγεται μ α κ ρ ύ ο,

εγώ ποτέ δεν σας ξεχνώ τζογούλες ζηλεμένες

απάνου στα ολόμπλαβα τα γιούλια γεννημένες».

Ο  Μολφέτας σατιρίζει την παρουσία των Κολομπαίων, δηλαδή των Ληξουριωτών, που με την μπάντα τους φαίνεται πως παιάνισαν αρκετά καλά, πιο καλά από τη μπάντα  του Αργοστολιού. Οι Ζακυνθινοί μετά το πέρας της εκδήλωσης, έκαναν το τιμητικό φιλόξενο τραπέζι σε όλους τους καλεσμένους τους. Μέχρι δε να βρουν οι μουσικοί του Ληξουρίου το πόστο,  όπου θα γιόμιζαν τη γαστέρα τους,  τους βγήκε η ψυχή στο περπάτημα.

«Τι σπουδαίο πανηγύρι και τι θέαμα ωραίον!

νάσουν νάβλεπες τη μπάντα των ομόρων Ληξουραίων

που την έφεραν στο Τζάντε με μεγάλην ετικέτα,

το πρωί της είχαν  κράνη και το σούρουπο κασκέτα.

Νάσουν νάβλεπες Μαρή

με το κράνος το βαρύ,

Κατσαΐτη, Γερουλάνο και το Νέστορα μαζύ,

που χωρίς πολυλογία,

πήγαν έξω στ’ Ακρωτήρι τρία τέταρτα πεζοί

και τους βγήκ’ η Παναγία!

Κρίμα που και συ δεν ήσο χίλια πράγματα να τρως

Όπως ήταν λόγου χάρι κι’ ο Μπουρμπούλης ο γιατρός».

Ο σπουδαίος σατιρικός ποιητής του Ζιζάνιου, σχολιάζει ποιητικά και άλλα συμβάντα που αφορούν στην Φιλαρμονική Αργοστολίου, καθώς και το γεύμα και τα πρόσωπα που παραβρέθηκαν σε αυτή τη «στομαχική»  εορταστική σύναξη.

Όταν ήλθε η στιγμή να επιστρέψουν με το ίδιο πλοίο πίσω στο νησί τους οι Κεφαλονίτες, στην προκυμαία της Ζακύνθου ξετυλίχτηκαν συγκινητικές στιγμές  και σήμαιναν και τα καμπαναριά.

Ωστόσο, φαίνεται πως οι  Αργοστολιώτες, σε αυτήν τη μεγάλη για τη Ζάκυνθο εορτή των αποκαλυπτηρίων του Σολωμού, ένιωσαν υποχρεωμένοι, για την υπέροχη φιλοξενία των Ζακυνθινών, και τους  υποσχέθηκαν, πως θα ανταποδώσουν τη τιμή.

Σε αυτήν την περίπτωση, κάποιοι θυμήθηκαν, πως καημός των Ληξουριωτών, ήταν να αποκτήσουν κι αυτοί ένα μεγάλο ανδριάντα, όπως είχε το Αργοστόλι, του αρμοστή Μέτελα.(Μάλλον ήταν σκάρφιμα των Αργοστολιωτών , πως οι Ληξουριώτες τους ζήλευαν, επειδή είχαν στο Αργοστόλι τους,  περίφημο ανδριάντα, τον Μέτελά τους, ενώ στο Ληξούρι δεν έχουν κανέναν ανδριάντα)  Έτσι, όταν οι Ληξουριώτες  θα αποκτούσαν  τον δικό τους Μέτελα, τότε θα έρχονταν και οι φίλοι Ζακυνθινοί στα αποκαλυπτήρια…! Σχολιάζεται υπέροχα, σατιρικο- ποιητικά από τον Μολφέτα, κλείνοντας την όλη αφιερωματική   ποιητική του, σατιρική σύνθεση  για τα αποκαλυπτήρια του  Σολωμού,  στηριζόμενος πάνω σε αυτή τη σκέψη. Φυσικά, το Ληξούρι, ποτέ δεν ήθελε να έχει έναν ανδριάντα του Μέτελα, του αιμοσταγή αρμοστή των Ιονίων Νήσων…. οι Ζακυνθινοί ήλθαν στο νησί μας για άλλα γεγονότα, αλλά όχι για ανδριάντα!!!  Το Ληξούρι απόκτησε το δικό του ανδριάντα το 1905, του Ηλία Μηνιάτη, του μεγάλου ιεροκήρυκα και Δασκάλου του Γένους…. του δικού του ανθρώπου!

«Κι’ όταν  η Π ύ λ α ρ ο ς Μαρή, εμπήκε να μας πάρη,

Όλος ο Τζάντες ήτανε σκωμένος στο ποδάρι,

όλος ο Τζάντες ήτανε φερμένος στο λιμένα,

και μας αποχαιρέτησε με τα μυαλά χαμένα.

«Γειά σας τζογούλες μου, τόκα και τόκα,

γειά σας μεγάθυμοι, γειά σας θερία,

φωτιά επήρανε τα τρικιτρόκα,

χίλια σημαίνανε καμπαναρία.

Τι αγκαλιάσμτα. Τι συγκινήσεις,

γιαμά πως έκανε κάθε Διονύσης!

Κόσμος εχάλαε στο μισεμό μας,

Μα πως εσμίξανε τέτοια παρέα!

Άλλος επέναε τον εθνισμό μας

………………………………….

Μωρές, γιαμά Ζακυθινοί μας εκατασκλαβώσετε

που σμπάρα μας ερρίξατε και γεύμα μας εδόσετε

κι’ όταν καινούργιο άγαλμα θα έχετε να στήσετε,

να μην ξεχάσετε παιδιά, να μας ειδοποιήσετε

πρωτήτερα μιαν ώρα,

να κάνουμε το χρέος μας καλλίτερα’ από τώρα….

Πάντα κουβέντα θάχουμε για την πανήγυρί σας

Και για το μαντολάτο σας και για την πούρβερή σας,

Αλλά κι’ εμείς μωρέ παιδιά, καθόλου δεν θα λείψουμε

να σας ανταποδώσουμε αυτό το νταβαντούρι

και θα σας προσκαλέσουμε όταν θ’ αποκαλύψουμε

το άγαλμα του Μέτελα, μια μέρα στο Ληξούρι….»

Βιβλιογραφία- πηγές

1. Eλληνική Eταιρεία Λαογραφικής Mουσειολογίας, σελ.7-10,  «Xωρίς τίτλο»,

ομιλία   Πόπης Zώρα, και σελ. 11-24, «Iστορικές πληροφορίες και αισθητικές

παρατηρήσεις για τον ανδριάντα του 1902», ομιλία Nίκου Λούντζη, σελ. 11-13.

2. Περιοδικό «Παναθήναια», έτος B΄, (15 Iουνίου 1902), σελ. 158-159), Kίμων

Mιχαηλίδης, «H εκατονταετηρίς του Σολωμού εν Zακύνθω»

3. «Δελτίον της Eθνικής Aγωγής, έτος B΄ αρ. 2  (15 Iανουαρίου 1899),

σελ. [1], «Eκατονταετηρίς Σολωμού» (προκήρυξη «προς τους απανταχού

Έλληνας»)

4. Πολιτικοσατυρική εφημερίς «Ζιζάνιον» 1-6-1902, αρ. φυλ. 228,

και 8-6-1902, αρ. φυλ. 229

5. Το φωτογραφικό και αρχειακό υλικό που αφορά στην Φιλαρμονική Ληξουρίου προέρχεται από το αρχείο του υπογράφοντος το άρθρο.