Του Γεράσιμου Σωτ. Γαλανού
Μπήκε ο Ιούλιος, ζεστός και εορταστικός όπως είναι τούτος ο μήνας, μας συναθροίζει σε γιορτές και πανηγύρια κάπως πιο ξέγνοιαστα από άλλους μήνες, μια και οι δουλειές λίγο πηγαίνουν στην «μπάντα τους».
Στις 2 του μηνός, εορτή βυζαντινή, παλαιά, με κάθε μεγαλοπρέπεια τιμάται και εορτάζεται, η Παναγία η Βλαχέραινα, ή όπως τη λέει ο λαός της Βλαχέρας, ή των Βλαχερνών, που ο πρώτος ναός της στη Μητρόπολη του κόσμου, στην Εράσμια Κωνσταντινούπολη υπάρχει.
Δηλαδή, σύμφωνα με το συναξάρι στις 2 Ιουλίου γιορτάζει η Εκκλησία μας την «Κατάθεση της Εσθήτας» (φόρεμα) της Παναγίας μας, στις Βλαχέρνες της Κωνσταντινούπολης. Και όπως η εκκλησιαστική παράδοση θέλει, αλλά και τα εκκλησιαστικά βιβλία, δύο αδέλφια πατρίκιοι Γάλβιος και Κάνδιδος των χρόνων του Λέοντα του Α΄, 5ος αιώνας, πήγαν στα Ιεροσόλυμα για προσκύνημα. Περνώντας από τη Γαλιλαία, βρήκαν στο σπίτι μιας Εβραίας να φυλάσσεται μια εσθής (φόρεμα), που κατά την παράδοση ανήκε στην Παναγία. Οι δύο βυζαντινοί άρχοντες έκλεψαν την Εσθήτα και την έφεραν στην Κωνσταντινούπολη, στο προάστιο των Βλαχερνών, και δεν φανέρωσαν σε κανέναν για το πολύτιμο και ιερό κειμήλιο τους. Σύμφωνα με την παράδοση, με κάποιο θαύμα παρουσιάστηκε το γεγονός αυτό «της Τιμίας Εσθής», κι ο αυτοκράτορας έκτισε μεγαλόπρεπο ναό. Πρόκειται για τον φημισμένο ναό «των Βλαχερνών».
Η γιορτή που γινόταν εκεί τα βυζαντινά χρόνια ήταν από τις μεγαλοπρεπέστερες του Βυζαντίου, σχεδόν πολιουχική, που δημιούργησε πολλές αντίστοιχες γιορτές σε τόπους που είχαν και ακολούθησαν από παλιά μια βυζαντινή παράδοση.
Στην Κεφαλονιά ναοί των Βλαχερνών ήταν στην αρχαία και μετέπειτα βυζαντινή Πάλη, περιοχή Ληξουρίου, στο νησάκι Δίας, στο Ρίφι Παλικής και στα Αννινάτα Πρόννων. Η παλιά εικόνα από το ναό των Βλαχερνών της Πάλης βρίσκεται σήμερα στο μοναστήρι του Κορωνάτου, όπου τελείται αγρυπνία με την παρουσία πολύ κόσμου.
Φέτος χαρήκαμε την εορτή της Παναγίας των Βλαχερνών, της Παναγίας της Διώτισσας στο νησάκι Δίας με πολλή ευλάβεια και θρησκευτική κατάνυξη.
Με αφετηρία το λιμάνι της Πεσσάδας, το πρωί της Τετάρτης, αρκετοί πιστοί με ιερείς σε δυο μεγάλα δρομολόγια πλοιαρίου- καϊκιού βρεθήκαμε να σκαρφαλώνουμε τη φιδίσια σκάλα που σε βγάζει στο πλάτωμα της βραχονησίδας, που εκεί μικρό εκκλησάκι της Παναγίας. Εκεί η Παναγιά σε δέχεται με όλες τις χάρες, εφόσον η ψυχή σου δοχείο ανοικτό είναι, για να δεχτεί την ευλογία Της Κυράς του κόσμου, και τότε νιώθεις την ικανοποίηση πως η Κυρά, η Διώτισσα, φρόντισε για σένα.
Στην άχλη της ιστορίας υπάρχει αναφορά στον Ησίοδο για τούτο το νησάκι πως, στην κορυφή του Αίνου της Κεφαλονιάς, υπήρχε Ναός του Θεού Διός, όπου είχαν βρεθεί ίχνη και πολλά λείψανα θυσιών τα οποία εσώζοντο μέχρι το 1813 μ Χ. Όταν οι ιερείς στον Αίνο θυσίαζαν στο βωμό του Δία τα ιερά σφάγια, ο καπνός που ανέβαινε στον ουρανό, έδινε το «σημείον» και η τελετή μιας δεύτερης, σχεδόν ταυτόχρονης θυσίας άρχιζε στη βραχονησίδα Δίας, που είναι σε οπτική ευθεία με το Μεγάλο Σωρό (η υψηλότερη κορυφή του Αίνου). Όταν οι ιερείς έβλεπαν τη δεύτερη στήλη καπνού καταλάβαιναν πως η θυσία στον Δία είχε ολοκληρωθεί. ( Βλ. Μαρινάτος Σπύρος, Αρχαιολογικός Περίπατος ).
Όταν η μία θρησκεία αντικατέστησε την άλλη, και εκτοπίστηκε στο νησάκι η λατρεία του Δία και της Αφροδίτης που και αυτή λατρευόταν σ’ αυτό το βράχο, κτίστηκε εκκλησία αφιερωμένη στη Θεοτόκο των Βλαχερνών. Η εκκλησία αυτή γνωστή και ως Παναγία της Διώτισσας, υπήρξε και Μονή, όπως μας ενημερώνει ο ιστοριοδίφης Ηλίας Τσιτσέλης (Σύμμικτα, τόμος 2ος, Αθήνα 1960, σελ. 307) πως: «άγνωστον πότε, ευσεβής τις ερημίτης ίδρυσε την μικράν μονήν της Θεοτόκου των Βλαχερνών, συντηρουμένην εκ της ελεημοσύνης των χριστιανών».
Το παλιό μοναστήρι που βρισκόταν στη βραχονησίδα έπαθε ζημιές μεγάλες από τους φοβερούς σεισμούς του 1867 και σύμφωνα με τον Ηλία Τσιτσέλη, ο τότε Μητροπολίτης Κεφαλληνίας Σπυρίδων Κοντομίχαλος, ελευθέρωσε από τα καθήκοντα του οικονόμου, τον ιερέα Μακάριο Φραγκάτο, για να βρει την οικονομική βοήθεια και να επιδιορθώσει τα κτίσματα της Ιεράς Μονής από τις μεγάλες βλάβες που έπαθε από τους τότε σεισμούς.
Σε αυτό το μέρος, ήρθε ως ασκητής ο άγιος Παναγής (Παπα-Μπασιάς), μετά το 1821, αφήνοντας τη θέση του δασκάλου σε σχολείο του Ληξουρίου μη μπορώντας να αντέξει και να συμβιβαστεί με τα συμφέροντα και κατευθυντήριες πιέσεις των Άγγλων, κατακτητών τότε της νήσου μας Επίσης, στις αρχές του 19ου αιώνα βρέθηκε εξόριστος στο νησάκι αυτό και ο μεγάλος Ζακύνθιος αγιογράφος ιερέας Νικόλαος Καντούνης και ο οποίος αγιογράφησε καλλιτεχνικότατα το ναό. Δυστυχώς τα έργα του Καντούνη τα εξαφάνισαν οι σεισμοί που κατά καιρούς χτύπησαν το μοναστήρι της Διώτισσας.
Τη μακρόσυρτη φιδίσια σκάλα, με τα 135 σκαλοπάτια και κάποια μέρη της προβλήτας, έφτιαξε ο ιερέας από το Ληξούρι Νικόλαος Δρακονταειδής, που διέμεινε αρκετούς μήνες στο νησάκι για αυτό το σκοπό.
Η εκκλησία και τα άλλα κτίσματα καταστράφηκαν από τους σεισμούς του 1953, αλλά ο καθηγητής ιατρικής Μαρίνος Βαλλιάνος ανήγειρε εκ νέου το ναό που εγκαινιάστηκε το 1963.
Μπήκαμε στο ναό, αρκετοί από τη δεύτερη ομάδα των επισκεπτών με συνοδεία τον πανοσιολογιότατο πρωτοσύγκελο π. Γεράσιμο Φωκά. Η λειτουργία ήταν στην αρχή της με τους άλλους ιερείς και ψαλτάδες του πρώτου δρομολογίου, και ήχησαν χαρμόσυνα οι καμπάνες σκορπώντας βοές χαράς στο πέλαγος και στις καρδιές μας. Αντήχησε μελωδικά το απολυτίκιον της ημέρας σε ήχο πλάγιο του Δ΄ και όσοι το γνώριζαν σιγόψαλλαν με τους ψαλτάδες και τους ιερείς.
«Θεοτόκε ἀειπάρθενε, τῶν ἀνθρώπων ἡ σκέπη, Ἐσθῆτα καὶ Ζώνην τοῦ ἀχράντου σου σώματος, κραταιὰν τῇ πόλει σου περιβολὴν ἐδωρήσω, τῷ ἀσπόρῳ τόκῳ σου
ἄφθαρτα διαμείναντα, ἐπὶ σοὶ γὰρ καὶ φύσις καινοτομεῖται καὶ χρόνος, διὸ δυσωποῦμέν σε, εἰρήνην τῇ οἰκουμένῃ δωρήσασθαι, καὶ ταῖς ψυχαῖς ἡμῶν το μέγα έλεος».
Οι ψαλτάδες ήταν Πεσσαδιάνοι, αλλά και άλλοι από την περιοχή της Λειβαθούς, εναλλάσσονταν στα ψαλτικά μέρη με απλότητα και ηρεμία ευλαβική. Η ηγουμένη μοναχή Γερασιμία από το μοναστήρι του Εσταυρωμένου, είχε φροντίσει μαζί με άλλους την κάθε λεπτομέρεια για την ιερά πανήγυρη της Παναγιάς. Οι ιερωμένοι: ο αρχιμανδρίτης π. Μάρκος Αποστολάτος, ο π. Διονύσιος Μαρκέτος, ο π. Ανδρέας Σβορώνος τέλεσαν όμορφα το εκκλησιαστικό μέρος και με επικεφαλής τον π. Γεράσιμο Φωκά πραγματοποιήθηκε η λιτανεία έως στο ύψωμα με το πηγάδι. Πέρα από τους εορταστικούς ύμνους ο π. Γεράσιμος Φωκάς «έδωσε το σύνθημα» για το «Υπερμάχω στρατηγώ» που όλοι με τόση χαρά φωνητικά τον ακολουθήσαμε ως συνοδεία ψαλτική.
Πολλοί Πεσσαδιάνοι, φίλοι και γνωστοί μερίμνησαν ο καθένας όπως μπορούσε για να πραγματοποιηθεί το πανηγύρι. Δεν είναι εύκολη η πρόσβαση στο νησάκι, αλλά με τη βοήθεια πολλών και ευλαβών ανθρώπων έγινε η ανάβαση με ευκολία και άνεση. Μπράβο σε όσους βοήθησαν, γιατί με αυτές τις δυνάμεις τους, γινόμαστε κοινωνοί καλών στιγμών και έργων, που αποσκοπούν στην άμυνα για την ταυτότητα μιας βαλλόμενης από ισχυρούς δυνάστες πατρίδα μας.
Εκεί στη βραχονησίδα του Δία, εκεί που η Παναγιά σήμερα έχει τη χάρη της, ως Διώτισσα, εκεί που η Ορθοδοξία, «Τὸ ἀρχαῖον κάλλος ἀναμορφώσασθαι», εκεί να μαζευόμαστε κάθε χρόνο, για μια συνάντηση ευλαβική, ορθόδοξη, κοινωνική και χαράς φυσικού κάλλους, για μια συνέχεια στην ιστορία μας, στην ταυτότητά μας και πάνω από όλα με δύναμη στην ψυχή μας, πριν οι βάρβαροι που καραδοκούν, στο νόημα της Δημοκρατίας, μας πουλήσουν ότι ιερό έχει για μας απομείνει..
Η θάλασσα ήρεμη, δεχόταν το όργωμα από το πλοιάριο που με μπρίο εκτόπιζε το νερό στα δεξιά και στα αριστερά. Ο ήλιος ότι άρχισε να προβάλει από τον Αίνο και να χρυσώνει της θαλασσινής επιφάνειας το άπλωμα. Δεν άργησε να φανεί το νησάκι Δίας, θαμπό από μακριά μέσα στην ανάλαφρη γάζα της θαλάσσιας υγρασίας.
Σκαρφαλώσμε στη φιδίσια άσπρη σκάλα που οδηγεί πάνω στην κορφή της βραχονησίδας, με μπροστάρη τον πρωτοσύγκελο Γεράσιμος Φωκά με την εικόνα της Παναγιάς.Από την αρχαιότητα εκεί πάνω σε αυτό το νησάκι, οι αρχαίοι Κεφαλλονίτες τιμούσαν σε βωμό που είχαν κάνει, τον Πατέρα των Θεών, τον Δία. Γι’ αυτό και το νησάκι πήρε το όνομα του αρχαίου θεού.
Μάλιστα εναρμόνιζαν τον καπνό από τα σφάγια της θυσίας με εκείνον από το βωμό του Αινήσιου Δία, στην κορφή του Αίνου. Όταν η νέα Θρησκεία, ο Χριστιανισμός αντικατέστησε την παλιά των Ελλήνων, πάνω στα αρχαία κτίσματα στήθηκαν τα νέα, με αποτέλεσμα να χαθούν ή να κρυφτούν τα παλιά σημάδια της αρχαίας τελετουργίας και λατρείας. Πότε όμως να έγινε αυτό σε αυτή τη βραχονησίδα; Άγνωστο.
Ο ιστοριοδίφης Ηλίας Τσιτσέλης (Σύμμικτα, τόμος 2ος, Αθήνα 1960, σελ. 307) μας ενημερώνει πως: (άγνωστον πότε, ευσεβής τις ερημίτης ίδρυσε την μικράν μονήν της Θεοτόκου των Βλαχερνών, συντηρουμένην εκ της ελεημοσύνης των χριστιανών) Ο Τσιτσέλης γράφει, πως η Μονή το 1805 είχε τρεις μοναχούς και τρεις το 1889. Επίσης πως στις αρχές του 19ου αιώνα κατάφυγε σε αυτήν εξόριστος ο μεγάλος Ζακυνθινός αγιογράφος ιερέας Νικόλαος Καντούνης, ο οποίος είχε ζωγραφίσει καλλιτεχνικότατα τον ναό. Σίγουρο είναι, πως η βραχονησίδα Δίας τα χρόνια της Αγγλοκρατίας, ήταν τόπος εξορίας για πολλούς επαναστάτες, ιδίως ιερείς.
Και ο Άγιος Παναγής (παπα-Μπασιάς), γύρω στα 1821, όντας δάσκαλος σε σχολείο του Ληξουρίου, δε συμβιβάστηκε με τη γραμμή και τα συμφέροντα των Άγγλων κατακτητών και αναγκάστηκε να παραιτηθεί από τη δημόσια εκπαίδευση και να έλθει για λίγο στο νησάκι αυτό για προσευχή και ηρεμία.
Τη φιδίσια και μεγάλη σκάλα καθώς και μια προβλήτα έφτιαξε ο ιερέας από το Ληξούρι, Νικόλαος Δρακονταειδής, που μήνες διέμεινε στο νησάκι για το σκοπό αυτό. Με τους φοβερούς σεισμούς του 1867 το μοναστήρι πλήγηκε αρκετά και σύμφωνα με τον Ηλία Τσιτσέλη, ο τότε Μητροπολίτης Κεφαλληνίας Σπυρίδων Κοντομίχαλος, ελευθέρωσε από τα καθήκοντα του οικονόμου, τον ιερέα Μακάριο Φραγκάτο, για να βρει την οικονομική βοήθεια και να επιδιορθώσει τα κτίσματα της Ιεράς Μονής από τις μεγάλες βλάβες που έπαθε από τους τότε σεισμούς.
Ο ιερέας Φραγκάτος το κατόρθωσε με πολλή επιτυχία με τη βοήθεια των Κεφαλλήνων που βρίσκονταν σε μέρη εκτός της Κεφαλλονιάς. Τοποθετήθηκε η εικόνα της Παναγίας στο κέντρο του ναού και ξεκίνησε η λειτουργία. Στο ψαλτήρι ήταν οι: Θεόφραστος Χαρτουλιάρης, Δίλαλος Παναγής, Σπύρος Αυγουστάτος από τη Λακήθρα, και η γλυκόφωνη Θεοδώρα Καραβιώτη. Εναλλάσσονταν στην ψαλτική και αυτό δημιουργούσε μια όμορφη ποικιλία στο ψαλτικό άκουσμα που παράσερνε τον κόσμο να το ακολουθήσει μαγευτικά.
Υπήρχαν στιγμές που μας ταξίδεψαν ευλαβικά με ψαλτικά ακούσματα σε ήχους λειβαθινούς. Ακολουθούσαμε τους ιερείς και τους ψαλτάδες όλοι μας και δημιουργούνταν μια γλυκιά αρμονία που πήγαζε από την ψυχή μας. Οι ιερείς με πρώτον, τον πρωτοσύγκελο πατήρ, Γεράσιμο Φωκά, τους ιερείς Παναγή Ανιά από τα Σπαρτιά και τον Νικόλα Μαραβέγια που είναι εφημέριος στα Περατάτα και οι ιερείς από το Ληξούρι, πατέρας και γιος, Παναγής και Γεράσιμος Σφαέλος, λειτούργησαν με απλότητα και με ευλάβεια, όπως αρμόζει στο χώρο. Συγκινητικός ήταν ο λόγος του Πρωτοσύγκελου Γεράσιμου Φωκά, που μας μίλησε με καθαρότητα τόσο για το νησάκι και την αρχαία και νέα λατρεία του, καθώς και για την εορτή της Παναγίας των Βλαχερνών και το μήνυμά της.
Ολοκληρώθηκε η λειτουργία με την αρτοκλασία, και τη λιτανεία της εικόνας της Παναγίας στην κορυφή της Βραχονησίδας, Ακολούθησαν τα κεράσματα, η ριγανάδα και άλλα εδέσματα, κάτω από τη μεγάλη τέντα που σκίαζε τον αύλειο χώρο κοντά στο ναό. Τούτη η ανάβαση στο νησάκι του Δία, η λειτουργία, η συνάντηση με φίλους, η συμμετοχή στην ιερά πανήγυρη της Παναγίας και τόσα άλλα σε κάνουν να νιώθεις πως βρίσκεσαι σε άλλο μέρος. Φεύγεις από την τύρβη της καθημερινότητας και το αδιάκοπο τρέξιμο που σε αναγκάζουν οι δουλειές και η εποχή μας.
Γυρίσαμε πίσω με το πλεούμενο, στο λιμανάκι της Πεσσάδας, και από εκεί στο μοναστήρι του Εσταυρωμένου, για να τοποθετήσουμε την εικόνα της Παναγίας στο θρόνο της.
Ξεκουραστήκαμε και δροσιστήκαμε με νερό και καρπούζι στο χώρο του μοναστηριού. Πολλές ευχές για του χρόνου, στο νέο κάλεσμα, εκεί στο νησάκι Δίας, στο θαλάσσιο βράχωμα, που διαμάντι του έχει την Κυρία του Κόσμου, την Παναγιά μας.
