Γράφει ο πρωτοπρεσβύτερος Γεώργιος Αντζουλάτος
Ο Κεφαλονίτης αξιωματικός του Ρωσικού Στόλου Γεώργιος-Γιεγκόρ Μεταξάς, υπήρξε αυτόπτης μάρτυς και γνώστης εκ του σύνεγγυς, της Ρωσοτουρκικής ναυτικής εκστρατείας στα Ιόνια νησιά, που διήρκησε από τον Σεπτέμβριο του 1798 έως τον Φεβρουάριο του 1799. Αφότου αποστρατεύθηκε επιδόθηκε στην συστηματική καταγραφή των γεγονότων, τα οποία με περισσή φροντίδα αποτύπωνε στο χαρτί κατά τη διάρκεια των ναυτικών επιχειρήσεων.
Οι Σημειώσεις, γραμμένες στα ρωσικά, εκδόθηκαν σε βιβλίο το 1915 στην Αγία Πετρούπολη. Ξεκινούν από τα πολιτικά αίτια που οδήγησαν στην ανάμειξη της Ρωσίας και την έξοδο της ρωσικής μοίρας από την Σεβαστούπολη, για να τελειώσουν με την παράδοση του φρουρίου της Κέρκυρας και τις τιμές που αποδόθηκαν από τον Τσάρο, τον Σουλτάνο αλλά και τους Επτανήσιους, προς τον ναύαρχο Ουσακώφ. Μεγάλο μέρος του βιβλίου, περίπου τέσσερα κεφάλαια, καταλαμβάνουν η ζωή, το ήθος, η πολιτική και οι αγριότητες του διαβόητου Αλή πασά, όπως και οι μεταξύ τους συναντήσεις, στις δύο εμπιστευτικές αποστολές στις ακτές της Ηπείρου.
Γενικώς η γραφίδα του Μεταξά είναι λεπτομερέστατη. Περιγράφονται οι συνήθειες των ναυτικών πάνω στα πλοία, ο εξοπλισμός και η δύναμη κρούσης κάθε πολεμικού σκάφους, οι περιηγητικές αποτυπώσεις των τόπων απ΄ όπου διέπλευσε η ναυτική μοίρα, οι πολιορκίες, οι συγκρούσεις, οι βομβαρδισμοί και οι καταλήψεις των φρουρίων, οι αναλυτικοί πίνακες των λαφύρων (όπλων και πολεμοφοδίων).
Η καταγραφή επίσης της καθημερινής ζωής των κατοίκων των νησιών με λαογραφικές περιγραφές εθίμων, εδεσμάτων, ενδυμασιών, αλλά και της ιστορίας κάθε νησιού από αρχαιοτάτων χρόνων -με ιδιαιτέρως εκτενή αναφορά στη γη των πατέρων του, την Κεφαλονιά-, καθιστούν το σύγγραμμα αντικείμενο διεπιστημονικής μελέτης και παρατήρησης.
Χάριν παραδείγματος, σταχυολογούμε,
τα περιηγητικά στιγμιότυπα των στενών του Βοσπόρου και των παράλιων οικισμών του, όπου εστιάζει σε τοπία, λόφους, θάλασσα, τρούλους και μιναρέδες της Κωνσταντινούπολης,
ένα έθιμο του γάμου στα Κύθηρα, όπου μετά τη στέψη, στήνουν το αλέτρι και τα γεωργικά εργαλεία στην πόρτα του γαμπρού, και η νύφη γεύεται ψωμί και μέλι,
την επιτηδευμένα περίεργη ένδυση στις γυναίκες της Ζακύνθου, όπου περιγράφεται και λευκή μάσκα η οποία καλύπτει το πρόσωπο, όχι σε ημέρες αποκριάτικου μασκαρέματος, αλλά κατά μήνα Οκτώβριο,
τον αναλυτικό κατάλογο των λαφύρων που παρέλαβαν μαζί τους οι Ρωμαίοι, όταν το 189 π.Χ. κατάλαβαν την Σάμη έπειτα από τετράμηνη πολιορκία, όπως παραδίδεται από τον Λατίνο ιστορικό Τίτο Λίβιο,
την γευστική ποικιλία των μακρόστενων πεπονιών Μπακάρι, που ωριμάζουν τον Δεκέμβριο και που συναντά κανείς στα τραπέζια των ευγενών της Κεφαλονιάς,
την περιγραφή των γυναικών της Λευκάδας, τις οποίες χαρακτηρίζει ως καλλονές με λεπτό και εμφανίσιμο σώμα, ζωτικότητα και εκφραστικά χαρακτηριστικά, αλλά και τους άνδρες που είναι ευθύκορμοι, πραγματικοί λεβέντες.
Μετά, από το 7ο κεφάλαιο, αρχίζουν τα δύσκολα:
Προδοσίες, πανουργίες, δολοφονίες και θηριωδίες, είναι τα γνωρίσματα του Αλή πασά, ενός οργισμένου συνήθως πασά, που δεν υπολογίζει συμμαχίες, συγγένειες, φιλίες. Είναι αυτός ο τύραννος – πασάς, που, η σκάλα η οποία οδηγεί στον οντά του σπιτιού του, είναι επιδεικτικά «διακοσμημένη» !!! με κομμένα κεφάλια χριστιανών.
Στην Πρέβεζα, μετά από την λεηλασία και τη σφαγή των κατοίκων της, ο Μεταξάς συναντά δύο μοναχούς, οι οποίοι, συλλέγουν ελεημοσύνη για την εξαγορά αιχμαλώτων χριστιανών. Αξιοσημείωτο, ότι για τον ιερό σκοπό, συνεισφέρουν τόσο οι ρώσοι όσο και οι τούρκοι ναύτες της μοίρας.
Από την τελική επίθεση κατά της Κέρκυρας εντυπωσιάζουν, ο από θαλάσσης καταιγιστικός βομβαρδισμός με 400 κανόνια της νησίδας Βίδο και η διάσωση από τη σφαγή των ηττημένων Γάλλων, όταν Ρώσοι στρατιώτες τους περικύκλωσαν προστατευτικά, και έστρεψαν τα όπλα τους εναντίων των μανιασμένων Οθωμανών.
Αδιαμφισβήτητα, το πρίσμα κάτω από το οποίο ο Μεταξάς συγγράφει τις Σημειώσεις του, είναι αυτό της Τσαρικής Ρωσίας. Με μιαν ωστόσο ιδιαιτερότητα:
Κρατά σημειώσεις και καταγράφει τα γεγονότα, με το βλέμμα ενός Ορθόδοξου Χριστιανού που έχει Ελληνική καταγωγή και ψυχή, έχοντας παράλληλα λάβει ρωσική Αυτοκρατορική εκπαίδευση. Ακόμη και όταν χρονολογεί τα γεγονότα, χρησιμοποιεί -ως υπήκοος της Ορθόδοξης Ρωσίας- το Ιουλιανό Ημερολόγιο.
Θα μπορούσαμε λοιπόν να τον χαρακτηρίσουμε, ως έναν αυθεντικό Ρωμηό. Αυτή η εσώτατη και αδιάρρηκτη σχέση των μελών της Αγιωτάτης Ορθοδόξου Εκκλησίας, προβάλλεται εμφαντικά στις Σημειώσεις, όταν ο Γιεγκόρ Μεταξάς κατ΄ επανάληψιν αναφέρεται στο «Ομόδοξον» και στο «Ομόθρησκον» των λαών της Επτανήσου και της Ρωσίας. Αυτός είναι ο λόγος που αισθάνεται και περιγράφει με ενθουσιασμό, πως οι Ρώσοι έφθασαν στα Ιόνια νησιά, ως ελευθερωτές των χριστιανών από τους ασεβείς Γάλλους και ως σωτήρες των Ορθοδόξων.
Από τα χειρόγραφα των Σημειώσεων που απόκεινται στο Κεντρικό Κρατικό Αρχείο του Πολεμικού Ναυτικού της Ρωσίας, άντλησε πολύτιμο υλικό, ο πολυγραφότατος Ρώσος ιστορικός και Ακαδημαϊκός Ευγένιος Βικτώροβιτς Ταρλέ, συγγράφοντας την τρίτομη ιστορία του για την παρουσία του Ουσακώφ στη Μεσόγειο, που κυκλοφορήθηκε το 1946.
Στην ελληνική ιστορική βιβλιογραφία, τις Σημειώσεις απαντούμε για πρώτη φορά, ως εδάφια και παραπομπές, σε εργασία του Κώστα Χειμαριού, ο οποίος μετέφρασε ένα μέρος του βιβλίου του Ταρλέ, το οποίο δημοσιεύθηκε στον ένατο τόμο των Κερκυραϊκών Χρονικών, το 1962, κάτω από τον τίτλο «Ο ναύαρχος Ουσακώφ στα Νησιά του Ιονίου». Τέσσαρες δεκαετίες αργότερα, το 2002, οι εκδόσεις Εκάτη δημοσίευσαν σε μετάφραση Ολέγκ Τσυμπένκο, ολόκληρο το τρίτο τμήμα από την τριλογία του Ταρλέ, με τον τίτλο «Ο ναύαρχος Ουσακώφ στα Ιόνια Νησιά».
Στην Κεφαλονιά, ο Γιεγκόρ Μεταξάς και οι Σημειώσεις του, γίνονται γνωστές από τον φιλόλογο και διδάκτορα της Ιστορίας κ. Πέτρο Πετράτο, ο οποίος τα τελευταία πέντε χρόνια, με σειρά δημοσιεύσεών του, έχει φέρει στο προσκήνιο της έρευνας, το πρόσωπο και το έργο του Κεφαλονίτη Αξιωματικού, κατακλείοντας πάντοτε με την ευχή, για ανάληψη μετάφρασης του ρωσικού κειμένου και της δημοσίευσής του. Όταν αρχές Νοεμβρίου, συνάντησα τον κ. Πετράτο και του επέδωσα ιδιοχείρως την πρόσκληση για την παρουσίαση του βιβλίου στην Αθήνα, το πρόσωπό του έλαμψε από χαρά και ικανοποίηση. Και πώς να μην ευφραίνεται κάθε ιστορικός ή φιλήστορας, όταν φθάνει στα χέρια του ένας πακτωλός πληροφοριών, απρόσιτος στους μη κατέχοντες την ρωσική γλώσσα;
Την πρωτοβουλία της χρηματοδότησης της μετάφρασης των Σημειώσεων, έλαβε στη Μόσχα μια ομάδα Ρώσων Χριστιανών Ορθοδόξων. Είναι οι ίδιοι φιλέλληνες που ανέλαβαν την επανέκδοση του βιβλίου στα Ρωσικά, τον Ιούλιο του 2016.
Το κύριο μεταφραστικό έργο, επωμίσθηκε η καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο της Μόσχας κ. Ναταλία Νικολάου, η οποία απέδωσε το κείμενο με κατά λέξιν προσέγγιση, αφού η ρωσική, είναι η μητρική της γλώσσα. Ιδιαίτερες ευχαριστίες εκφράζονται και πάλι προς την κ. Νικολάου, γνώριμη του ομιλούντος από τριακονταετίας, για την εμπιστοσύνη της και την πρόταση της για την παρούσα έκδοση. Πολύτιμη υπήρξε η συνεργασία των ελλήνων μεταφραστών, κυρίων Κώστα Δεληγιώργη και Πέτρου Καλογερόπουλου, συνεργατών του Πανεπιστημίου της Μόσχας, οι οποίοι έφεραν εις πέρας των 300 περίπου σελίδων βιβλίο.
Το κείμενο του Μεταξά, πέρα από τα σχόλια του Ιλίνσκυ, που συνοδεύουν την ρωσική έκδοση, εμπλουτίζεται με δεκάδες επεξηγηματικές σημειώσεις των Μεταφραστών, με στόχο την διευκόλυνση του αναγνώστη στην κατανόηση πολλών εννοιών, ναυτικών όρων, των μονάδων μέτρησης κ.ά.
Κατά την παρουσίαση του βιβλίου στην Αθήνα, η κυρία Ναταλία Νικολάου, μετέφερε γλαφυρά και πολύ παραστατικά στο ακροατήριο την εμπειρία της μετάφρασης. Μεταξύ των άλλων τόνισε:
Τον ζήλο της ομάδος των Ρώσων φιλελλήνων χορηγών του μεταφραστικού έργου (ο επικεφαλής της κίνησης επιχειρηματίας και Πρόεδρος του Συλλόγου Απογόνων του Ρωσικού Στρατού κ. Αλεξέι Ντουνάεφ, είχε έλθει ειδικά στην Ελλάδα για την παρουσίαση του βιβλίου),
την εκ μέρους των τριών μεταφραστών, συχνή επίκληση των θαυματουργών Αγίων και προστατών των τριών μεγάλων νησιών της Επτανήσου, αλλά και του Ρώσου ναυάρχου Φιοντόρ (Θεοδώρου) Ουσακώφ, ο οποίος έχει ανακηρυχθεί Άγιος από την Ρωσική Εκκλησία,
την κατ΄ επανάληψιν ευχάριστη έκπληξη της ομάδος, όταν συναντούσαν τα περιγραφόμενα από τον Μεταξά άγνωστα στιγμιότυπα, γεγονότα ή πτυχές της ιστορίας, αλλά και
τον πόθο όλων των εκ Ρωσίας συντελεστών, ώστε το έργο να κυκλοφορήσει όσο το δυνατόν συντομότερα, στο ελληνικό αναγνωστικό κοινό.
Με την ευχή του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου μας κ. Δημητρίου, και την χρηματοδότηση της έκδοσης από την Αστική Μη Κερδοσκοπική Εταιρεία Πολιτιστικού και Κοινωφελούς Έργου «Αιγέας», υλοποιήθηκε η ανά χείρας έκδοση, την οποία προλογίζει ο πολυσέβαστος Ομότιμος Καθηγητής της Θεολογικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών, Αιδεσιμολογιώτατος πατήρ Γεώργιος Μεταλληνός. «Δόξα τω Θεώ, πάντων ένεκεν».
Ο Γιεγκόρ Παύλοβιτς Μεταξάς, ο Κεφαλονίτης υποπλοίαρχος του Ρωσικού Στόλου, περαίνει το χειρόγραφό του, γράφοντας: «Αν και οι συγκρούσεις των δυνάμεων των δύο πλευρών δεν είχαν διάρκεια και το πεδίο των επιχειρήσεων δεν ήταν τόσο μεγάλης έκτασης, η Ιστορία θα διαφυλάξει τη μνήμη τούτης της ένδοξης εκστρατείας και θα μεταδώσει στις επόμενες γενιές τη λαμπρή ανδρεία και την ακατανίκητη αποφασιστικότητα των στρατευμάτων που συμμετείχαν στην κατανίκηση του εχθρού. Έδειξαν σε όλο τον κόσμο, ότι η υπακοή και η εμπιστοσύνη ανάμεσα στους συμμάχους, η αγάπη των απελευθερωμένων λαών, ο σεβασμός προς τον ίδιο τον εχθρό, δεν αποκτώνται μόνο με τις νίκες, αλλά με τον ανθρωπισμό, την αφιλοκέρδεια, τη μεγαλοψυχία και την αποφασιστικότητα».
