Του Γαβριήλ Μανωλάτου*
Α΄ ΠΩΣ ΦΘΑΣΑΜΕ ΕΔΩ
Οι εκλογές της 25 Ιανουαρίου, ήταν πολιτικός σεισμός στην Ελλάδα, οι δονήσεις του οποίου επηρεάζουν όλη την Ευρώπη. Ανέδειξαν αδιαμφισβήτητο νικητή τον Αλέξη Τσίπρα και το κόμμα που ηγείται τον ΣΥΡΙΖΑ (Συνασπισμός Ριζοσπαστικής Αριστεράς). Είναι πολιτικός σεισμός, γιατί είναι ο πρώτος Ευρωπαίος ηγέτης που εκλέγεται με μια σαφή υπόσχεση να εγκαταλείψει τις πολιτικές λιτότητας που έχουν επικρατήσει από το 2010 στην Ευρωζώνη και οι οποίες πλήττουν βάναυσα κυρίως την Ελλάδα.
Είναι η πρώτη φορά επίσης, στη σύγχρονη ιστορία της Ελλάδας, που ένα σαφές αριστερό κόμμα κερδίζει τις εκλογές και ένας αριστερός ηγέτης γίνεται πρωθυπουργός. Πριν μερικά χρόνια, το κόμμα αυτό ήταν ένα μικρό κόμμα διαμαρτυρίας με ποσοστό επιρροής στο εκλογικό σώμα που δεν έφθανε το 5% (4,6% στις εκλογές του 2009).
Είναι ακόμα η πρώτη φορά που υπάρχει μία σαφής θεσμική αμφισβήτηση και απόρριψη της πολιτικής της λιτότητας που έχει επιβληθεί στις 18 χώρες της Ευρωζώνης, στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Έχουν υπάρξει κατά καιρούς, αμφισβητήσεις και αρνητικά σχόλια αλλά και αρθρογραφίες εναντίον των πολιτικών της λιτότητας που εφαρμόζονται στη Ευρωζώνη. Είναι όμως η πρώτη φορά που αυτή η αντίθεση γίνεται με θεσμικό τρόπο, δηλαδή από κράτος μέλλος της Ευρωζώνης και μετά από εκλογικό αποτέλεσμα.
Ας δούμε όμως πως οδηγηθήκαμε σε αυτά τα αποτελέσματα.
Για να κατανοήσουμε τον πολιτικό σεισμό που έγινε στην Ελλάδα, τα αποτελέσματα του οποίου δεν είναι ακόμα γνωστά και οι συνέπειες δεν είναι σαφείς, θα πρέπει να ανατρέξουμε μερικά χρόνια πίσω.
Το 2010, η Ελλάδα δεν ήταν σε θέση να εξυπηρετήσει το δημόσιο χρέος της. Αναζήτησε στήριξη στο ΔΝΤ (Διεθνές Νομισματικό Ταμείο) και στους εταίρους της στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Τον Μάιο του 2010 χορηγείται στην Ελλάδα δάνειο, μαμούθ, το μεγαλύτερο που έχει χορηγηθεί ποτέ στην ιστορία. Η δανειακή συμφωνία συνοδευόταν από όρους (το λεγόμενο μνημόνιο) που περιλάμβαναν ένα μίγμα λιτότητας και μεταρρυθμίσεων. Συγχρόνως ορίζεται επιτροπή ελέγχου των συμφωνηθέντων, η λεγόμενη τρόικα, αποτελούμενη από έναν εκπρόσωπο του ΔΝΤ, έναν της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και έναν της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας. Είναι οι τρεις νέοι φορείς πιστωτές της Ελλάδας.
Μέχρι εδώ φαίνονται όλα υπέροχα. Όμως το μνημόνιο και τα μέτρα λιτότητας που επέβαλαν, σαν ένα πρόγραμμα ευφυές και ρεαλιστικό, δεν ήταν τίποτα περισσότερο από μια οικονομική φαντασίωση, την οποία ο ελληνικός λαός και η ελληνική οικονομία, πληρώνουν πολύ ακριβά. Διότι η άγρια λιτότητα, και οι δραματικές μειώσεις των εισοδημάτων οδήγησαν στο κλείσιμο χιλιάδων επιχειρήσεων με αποτέλεσμα η ανεργία να φθάσει σε πρωτοφανή επίπεδα για δυτική και ευρωπαϊκή χώρα σε καιρό ειρήνης. Οι έλληνες πολίτες υποφέρουν τα πάνδεινα πέντε χρόνια άγριας λιτότητας. Και το σπουδαιότερο, χωρίς αποτέλεσμα. Η οικονομία βυθίζεται και η κοινωνική εξαθλίωση απογειώνεται. Ούτε ήταν κάποιος σε θέση, να πείσει τους έλληνες πολίτες οι οποίοι επωμίζονταν όλο το βάρος της δυστυχίας, πως τα πράγματα θα μπορούσαν να βελτιωθούν.
Το πρόγραμμα λιτότητας που επέβαλαν συρρίκνωσε δραματικά το Εθνικό Εισόδημα με το οποίο θα πρέπει να αποπληρωθούν τα παλαιά αλλά και τα νέα δάνεια. Μα πώς θα μπορούσε να γίνει αυτό όταν το 2010 με πολύ μεγαλύτερο Εθνικό Εισόδημα, η χώρα δεν μπορούσε να εξυπηρετήσει πολύ μικρότερο χρέος; Η αστοχία του προγράμματος είναι προφανής. Οι στερήσεις και οι θυσίες του λαού και των πολιτών αβάστακτα βαριές και κυρίως χωρίς προοπτικές βελτίωσης της κατάστασης. Η δραματική μείωση των εισοδημάτων, δεν οδήγησε και σε σχετική μείωση των τιμών, διότι το κλείσιμο χιλιάδων επιχειρήσεων δημιούργησε μεγάλη μονοπωλιακή δύναμη στις επιχειρήσεις που επιβίωσαν με αποτέλεσμα οι τιμές να μειωθούν από ελάχιστα έως και καθόλου. Σε μερικές δε περιπτώσεις, να αυξηθούν.
Το πρόγραμμα του μνημονίου προέβλεπε σκληρή λιτότητα, η οποία όμως θα είχε μικρή επίδραση, όπως πίστευαν, στην ανάπτυξη και την απασχόληση. Προέβλεπαν ότι αυτή η κρίση θα τελείωνε μέχρι το 2012, οπότε η οικονομία της Ελλάδας θα άρχιζε να ανακάμπτει. Οι προβλέψεις για την ανεργία ήταν ότι θα έφθανε το 15% το 2012, αλλά στη συνέχεια θα άρχιζε να κατέβαινε αρκετά γρήγορα. Όμως όλα τα αποτελέσματα ήταν εφιαλτικά διαφορετικά από τις προβλέψεις. Οι έλληνες ζούσαν αυτόν τον εφιάλτη καθημερινά. Μετά το 2011 η οικονομία άρχισε να επιδεινώνεται ραγδαία. Το 2014 η οικονομία συνέχιζε την πτώση και δεν είχε φθάσει ακόμα στο κατώτατο σημείο. Η ύφεση φθάνει στο αποκορύφωμα με συνολική ανεργία 28% ενώ στους νέους φθάνει το 64%, σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία, τα οποία όμως αμφισβητούνται, υποστηρίζοντας ότι τα πράγματα είναι ακόμη χειρότερα. Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Στατιστική Υπηρεσία, το 35,7% του πληθυσμού της χώρας, ή 3.900.000 πολίτες ζουν κάτω από το όριο της φτώχιας, με το 23 % από αυτούς, να βρίσκονται στα όρια του κοινωνικού αποκλεισμού και της εξαθλίωσης.
Δε διαφαίνεται καμία προοπτική επιστροφής στα προ της κρίσης επίπεδα διαβίωσης για το άμεσο μέλλον.
Πήγε κάτι στραβά; Προβάλλονται συχνά οι ισχυρισμοί το ότι δήθεν η Ελλάδα δεν τήρησε τις υποσχέσεις και τις υποχρεώσεις της. Τίποτα δεν είναι πιο ψευδές. Η Ελλάδα επέβαλε άγριες περικοπές στις δημόσιες δαπάνες, στους μισθούς, στις συντάξεις στις κοινωνικές παροχές.
Με τα επανειλημμένα κύματα λιτότητας, οι δημόσιες δαπάνες μειώθηκαν πολύ περισσότερο από ότι το αρχικό πρόγραμμα προέβλεπε. Σήμερα, είναι περίπου κατά 20% χαμηλότερα από ότι ήταν το 2010. Ωστόσο, το ελληνικό προβλήματα χρέους είναι κατά πολύ χειρότερο από ότι ήταν πριν από την έναρξη του προγράμματος και την εφαρμογή των μνημονίων. Ένας από τους λόγους είναι, ότι η μεγάλη βουτιά της οικονομίας δίνει μειωμένα έσοδα. Η ελληνική κυβέρνηση συλλέγει ένα πολύ υψηλότερο ποσοστό του Εθνικού Εισοδήματος σε φόρους από ότι στο παρελθόν. Αλλά το Εθνικό Εισόδημα έχει πέσει τόσο πολύ και τόσο γρήγορα ώστε οι συνολικές φορολογικές εισπράξεις είναι πολύ χαμηλότερες. Δηλαδή, ενώ αύξησαν τους φόρους, μειώθηκαν τα φορολογικά έσοδα του κράτους. Επιπλέον, η βουτιά στο Εθνικό Εισόδημα έχει προκαλέσει μεγαλύτερο δημοσιονομικό πρόβλημα, αφού ο λόγος του χρέους προς το Εθνικό Εισόδημα, δηλαδή η ποσοστιαία αναλογία του δημόσιου χρέους προς το Εισόδημα συνέχισε να αυξάνεται αν και η Ελλάδα δέχτηκε κάποια μέτρια ελάφρυνση του χρέους το 2012, με το λεγόμενο κούρεμα του. Είχε τραγικά υποτιμηθεί, η ζημιά που θα έκανε η άγρια λιτότητα. Ζητούσαν, στην πραγματικότητα, κάτι το αδύνατο. Εν τω μεταξύ, ο ελληνικός λαός υπέφερε τα πάνδεινα χωρίς να βλέπει ίχνος από φως στο σκοτεινό τούνελ της οικονομικής και της κοινωνικής εξαθλίωσης.
Ο Τσίπρας, κερδίζει τις εντυπώσεις. Κερδίζει όμως και υποστηρικτές, είτε διότι όλο και περισσότεροι πείθονται από τα επιχειρήματά του, είτε διότι θέλουν πάση θυσία να απαλλαγούν από αυτούς που ήταν οι υπαίτιοι για τα δεινά που περνούν και την εξαθλίωση που υφίστανται. Δεν διαθέτουν πλέον κανένα επιχείρημα για να ανακόψουν την μεγάλη άνοδο του ΣΥΡΙΖΑ. Μόνο ο εκφοβισμός, για κάτι χειρότερο, στο οπλοστάσιο της επιχειρηματολογίας των αντιπάλων του. Όμως και αυτό το επιχείρημα ήταν ασθενέστατο διότι χρόνια τώρα, το πρότασσαν για να υπερασπιστούν την άγρια λιτότητα ότι τάχα δεν υπάρχει άλλη λύση. Μα ο λαός κατάλαβε, πως η αβάστακτη λιτότητα που επέβαλαν, όχι μόνο δεν έλυσε κανένα πρόβλημα, αλλά επιδείνωνε συνεχώς την κατάσταση. Δεν έχει απομείνει καμία αξιοπιστία σε όσους υποστήριξαν και εφάρμοσαν τα μνημόνια της εξαθλίωσης. Αξιωματούχοι της Ευρωπαϊκής Ένωσης καλούν τον Τσίπρα να συνετιστεί και να λειτουργεί υπεύθυνα. Παραμένει όμως το γεγονός ότι το πρόγραμμα που επέβαλαν δεν είχε ποτέ κανένα νόημα και καμία πιθανότητα να αποδώσει, ενώ οι ίδιοι δε διέθεταν, πλέον, καμία αξιοπιστία.
Φτάνουμε έτσι, στις εκλογές της 25 Ιανουαρίου όπου τα «αντιμνημονιακά» κόμματα συγκεντρώνουν 70% περίπου του εκλογικού σώματος. Με πρώτο κόμμα τον ΣΥΡΙΖΑ του κ. Τσίπρα, που στις εκλογές του 2009 είχε, μόνο, 4,6% του εκλογικού σώματος.
Εάν ο Τσίπρας και η κυβέρνησή συνασπισμού, πετύχουν μια ελάφρυνση του ελληνικού χρέους και χαλάρωση της λιτότητας, αναμφίβολα θα είναι μια ανακούφιση από τον πόνο που υφίστανται οι πολίτες της χώρας. Είναι όμως αμφίβολο αν αυτό, είναι επαρκές για να παράγει μιαν αξιόλογη και επαρκή οικονομική ανάκαμψη. Ίσως, το πρόβλημα με το ΣΥΡΙΖΑ να είναι, ότι το πρόγραμμα του δεν είναι αρκετά ριζοσπαστικό. Από την άλλη πλευρά, δεν είναι σαφές τι περισσότερο μπορεί να κάνει οποιαδήποτε ελληνική κυβέρνηση αν δεν είναι διατεθειμένη να εγκαταλείψει το ευρώ. Το ελληνικό κοινό, φαίνεται, δεν είναι έτοιμο για αυτό.
Έτσι και αλλιώς, ο Τσίπρας είναι πολύ πιο ρεαλιστικός από την Τρόικα και τους ευρωπαίους που θέλουν να συνεχιστεί το πρόγραμμα λιτότητας.
Η Ευρώπη θα πρέπει να δώσει, στη νέα κυβέρνηση, την ευκαιρία ώστε να τελειώσει ο εφιάλτης της χώρας και του λαού.
Την επόμενη Δευτέρα, το δεύτερο μέρος του άρθρου «ΠΟΥ ΟΔΗΓΟΥΜΑΣΤΕ». Θα υπάρξει συμβιβασμός και συμφωνία με τους εταίρους μας ή θα υπάρξει ρήξη;
* Ο Γαβριήλ Μανωλάτος είναι Καθηγητής οικονομικών και ανάπτυξης
