Του Πρωτοπρεσβύτερου Δρ. Ιωάννη Δ. Μεσολωρά

Α. Προεπαναστατική Ρωσία

Εξ αφορμής της επισκέψεως στην Κεφαλονιά πολεμικού πλοίου  του ρωσικού στόλου της Μαύρης θάλασσας, στα πλαίσια της ρώσικης εβδομάδος, καταθέτω κάποια πράγματα για τη σχέση της Κεφαλλονιάς με τον ομόδοξο αυτό λαό. (Για τις εκδηλώσεις βλέπε τοπ. εφημερίδα ΗΜΕΡΗΣΙΟ 1ης και 2 ας Οκτωβρίου)

Όπως όλοι οι σκλαβωμένοι στους Τούρκους Έλληνες, έτσι και οι Επτανήσιοι, αν και αλλού υποκείμενοι, έβλεπαν με συμπάθεια τους Ρώσους και στήριζαν σ’ αυτούς την ελπίδα της απελευθερώσεώς τους. Η κοινή ορθόδοξη πίστη ήταν στερεό έρεισμα για μια τέλεια ελπίδα.

Μα υπήρχαν και άλλοι λόγοι. Οι Έλληνες, ιδιαίτερα οι Ιόνιοι και ιδιαίτατα οι  Κεφαλλονίτες διέθεταν αξιόλογο εμπορικό ναυτικό στόλο με τον οποίο διακόμιζαν προϊόντα από και προς τα λιμάνια και τις πόλεις της νότιας Ρωσίας. Εδώ βρήκαν προστασία και περίθαλψη και έτσι ανέπτυξαν ποικίλες εμπορικές δραστηριότητες από τις οποίες απεκόμιζαν σπουδαία κέρδη. Τα πλοία τους υπό την προστασία της ρωσικής σημαίας έπλεαν παντού στον Εύξεινο Πόντο και στη Μεσόγειο και μετέφεραν σ όλη την Ευρώπη τα προϊόντα της μεγάλης αυτής χώρας. Άλλοι κατατάσσονταν στον ρωσικό στρατό ή το ναυτικό και διέπρεπαν στις τάξεις των. Δεν μας παίρνει ο χώρος βεβαίως να αναφερθούμε εκτενέστερα στις σχέσεις της Κεφαλονιάς με τη Ρωσία. Θα υπογραμμίσουμε μόνο το γεγονός πως ο αυτοκράτορας Μέγας Πέτρος προήγαγε σε αρχίατρό του τον Κεφαλλονίτη Ιάκωβο Πυλαρινό και ο ενάρετος κληρικός Γεράσιμος Φωκάς έγινε ο πνευματικός του. Σαν αποτέλεσμα όλων αυτών, όπως λέγει ο Γ. Μαυρογιάννης «Αι διηνεκείς αύται σχέσεις ουδόλως θαυμαστόν είναι ει μετά του ισχυρού της θρησκείας παράγοντος συνετέλεσεν όπως γεννηθώσιν εν ταις νήσοις ισχυραί υπέρ των ρώσων συμπάθειαι.» ( Ιστορία των Ιονίων Νήσων τ. Α΄. εν Αθήναις 1889, σ.1930).

Το 1797 οι δημοκρατικοί γάλλοι, καταλύοντας την από το 1500 Ενετική κυριαρχία, φορείς του πνεύματος της γαλλικής επαναστάσεως κήρυξαν μεν ελευθερία και ισότητα στα Επτάνησα αλλά έθιξαν και το θρησκευτικό συναίσθημα των κατοίκων τους. Στο Αργοστόλι ο Συνταγματικός Σύλλογος που αποτελέστηκε από καθαρούς Ιακωβίνους είχε δεχθεί εισήγηση από θερμόαιμους κεφαλλονίτες για κατάργηση της χριστιανικής θρησκείας, ανασύσταση των ολυμπιακών αγώνων και επάνοδο των τελετών της αρχαίας ελληνικής θρησκείας. (Γ.Μαυρογιάννης,. Ό. π., σ.92). ΄Ετσι «Με το πέρασμα του χρόνου ο ενθουσιασμός του λαού άρχισε να μειώνεται…και η αντιπάθεια των κατοίκων ενισχύεται από τη ληστρική συμπεριφορά Γάλλων στρατιωτών, αλλά κυρίως από τα νέα αυστηρά δημοσιονομικά μέτρα και τη βαριά φορολογία που επιβλήθηκαν». Γεωργ. Μοσχόπουλος, Ιστορία της Κεφαλονιάς (1797-1940. Αθήνα 2010, σ. 34). Ο λαός απογοητεύτηκε από τους δημοκρατικούς γάλλους οι οποίοι τα νέα δόγματα που κήρυτταν με τον καιρό φάνηκε ότι δεν τα πολυπίστευαν. Ιδού πως περιγράφει την κατάσταση ο ιστορικός της Κεφαλληνίας Ιωάννης Κωστής Λοβέρδος: «Συνελόντι ειπείν, πανταχού σύγχυσις και όλεθρος. Οι φόνοι δεν έπαυον, η κλοπή εγενικεύθη και αγρόται αποποιούντο τοις ιδιοκτήταις τα προσήκοντα αυτοίς δικαιώματα. ΄Εφυγον εκ της νήσου οι πρόξενοι των δυνάμεων των εμπολέμων προς την Γαλλίαν, το εμπόριον ενεκρώθη και τα πλοία ημών προς ασφάλειαν εκλείσθησαν εν τω λιμένι Αργοστολίου» (Ιστορία της νήσου Κεφαλληνίας. Εν Κεφαλληνία 1888, σ. 203)

Και ήταν βέβαια η επιθετικότητα της επαναστατημένης Γαλλίας του Ναπολέοντα  έναντι των γειτονικών της κρατών, οι διεθνείς συγκυρίες και η πίεση της Αγγλίας προς την οθωμανική αυτοκρατορία που έφεραν σε πρόσκαιρη συμμαχία τους πρώην αντιπάλους, Ρώσους και Τούρκους, προς αντιμετώπιση του γαλλικού επεκτατισμού. Αλλά και οι λόγοι τους οποίους παραθέτει ο Ερμάννο Λούντζη δεν  μπορεί να παροραθούν: «Ξεκινούν κιόλας οι ισχυροί συμμαχικοί στόλοι για τα Επτάνησα, όχι για να υποτάξουν τους λαούς, αλλά για να τους απελευθερώσουν από τη γαλλική μάστιγα. Να τους σώσουν από την ασέβεια. Να επαναφέρουν την απαλλαγή φόρων και τα προνόμια τους και δίνοντάς τους την αληθινή ελευθερία, ν΄ αποκαταστήσουν την ειρήνη και την γαλήνη». (Ερμάννο Λούντζη, Επτάνησος Πολιτεία, μετφρ. Αβιγαίλ Λούντζη Νικοκάβουρα, Κέρκυρα 1968, σ 154). Πώς και γιατί ενώ το 1897 οι Επτανήσιοι υποδέχθηκαν με ενθουσιασμό τους Δημοκρατικούς Γάλλους ως ελευθερωτές μετά ένα χρόνο συνέπραξαν με τους Ρώσους για την εκδίωξή τους;  «Εις τούτο συνετέλεσε κυρίως ο χλευασμός και η ασέβεια των Γάλλων προς το Ιερόν Λείψανον (αφορά την Κέρκυρα και το Λείψανο του Αγίου Σπυρίδωνος. Προεκάλλει φρίκην εις τον ευσεβή κερκυραϊκόν λαόν η ασεβής συμπεριφορά των ξένων, τους οποίους έβλεπον να χλευάζωσι τας θρησκευτικάς των πεποιθήσεις και την λατρείαν των. Και αυτοί ούτοι οι αρχηγοί…., δεν έπαυον τους σαρκασμούς δια την ευλάβειαν των (των Κερκυραίων) προς τον “παλαιόν σκελετόν”  του Αγίου Σπυρίδωνος». (Εμμ. Ροδοκανάκη, Ο Βοναπάρτης και αι Ιόνιοι Νήσοι, Κέρκυρα 1937, σ. 67). Ποιος αμφιβάλλει ότι το ίδιο θα συνέβαινε στη Κεφαλονιάς και τη Ζάκυνθο με τα λείψανα των Αγίων τους;

Τι το παράξενο λοιπόν αν ο Πατριάρχης επενέβη υπέρ του ποιμνίου του των Ιονίων νήσων εναντίον των αθέων γάλλων και αν προς τούτο συνέπραξε με την ομόδοξη Ρωσία. Και είναι θαυμαστό ότι συνέπεσε ο Ρώσος Αυτοκράτωρ Τσάρος Παύλος ο Α΄ να είναι άνθρωπος ιδιαίτερα θρησκευόμενος, και ένας από τους ενδοξότερους και ικανότερους ναυάρχους όλων των εποχών ο Θεόδωρος Ουσακώφ να έχει τόση πίστη στην Ορθοδοξία και τέτοια αρετή ώστε ο μεγάλος λαός της Ρωσίας να τον αποδεχθεί σαν Αγιο. Και διαβεβαίωνε ο Πατριάρχης εθνομάρτυς Γρηγόριος ο Ε΄ τους Επτανησίους: « η οθωμανορουσσικοβρετανική αρμάδα έρχεται να υποστηρίξη αυτούς εις την αληθή ελευθερίαν και να τους απαλλάξη του ζυγού της τυραννίδος εις ήν ακουσίως υπέπεσον και να τους απολυτρώση από την  μέλλουσαν ασέβειαν και αθεΐαν». Και ο Ουσακώφ σε γραπτό του μήνυμα τους παρότρυνε να βοηθήσουν για την ανατροπή «του ανυπόφορου ζυγού των αθέων γάλλων» και τους διαβεβαίωνε ότι θα έχουν την υποστήριξή του για να απελευθερωθούν «εκ του απίστου έθνους των γάλλων».(Βλ. Μαίρη Παπατριανταφύλλου-Χρήστος Κονταρίδης. Δεσμοί Ελλήνων και Ρώσων στα νησιά του Ιονίου. Εκδόσεις Ευρασία 2014, σ.182)

Πράγματι με τη συμβολή της οθωμανικής Πύλης ο υπό τον αντιναύαρχο Ουσακώφ και τον τούρκο Κατίρ μπέη στρατός απελευθερώνει τα νησιά από τους Γάλλους. Σκανδαλίζει η αναφορά του Πατριάρχη αλλά και του Ουσακώφ στον Σουλτάνο σαν πρόμαχο του Χριστιανισμού. Αλλά έχει και η Οθωμανική Τουρκία τους λόγους της: Οι γάλλοι, γράφει ο Πατριάρχης, « με διάφορα γράμματα απατηλά ηθέλησαν να ενοχλήσουν την βασιλείαν ταύτην, και να διεγείρουν τους υποκειμένους λαούς της εις ακαταστασίαν ων τα αποτελέσματα  είναι αλληλομαχία, φονοκτονία και λοιπά…» και συνεχίζει «όθεν και δια τούτο η κραταιά βασιλεία αύτη δικαίως εκήρυξε πόλεμον δια ξηράς και θαλάσσης κατ΄αυτών δια να εκδικηθή τη θεία συνάρσει αυτούς τους ολετήρας της ανθρωπότητος, τους αντάρτας του Θεού και τους λυμεώνας της κοινής ευταξίας και ειρήνης». (Βλ. εγκύκλιό του στον Π. Χιώτη, Ιστορικά Απομνημονεύματα τ. 3, σ. 679 εξ). Πρόκειται δηλαδή περί ιερού πολέμου από μέρους των μουσουλμάνων Οθωμανών. Και βεβαίως οι υποκείμενοι λαοί τους οποίους προασπίζεται είναι στην πλειοψηφία τους ορθόδοξοι. Εξάλλου η θεσμοθετημένη και μαχητική αθεΐα των γάλλων- προϊόν του Δυτικού ορθολογισμού- πράγμα πρωτόγνωρο και αδιανόητο για το μουσουλμανισμό, φοβίζει το ίδιο και τους πιστούς του Ισλάμ, με τον Πατριάρχη και τους φιλόθρησκους Ρώσους. Δικαιολογημένη λοιπόν η αντίδρασή τους.

Οι κεφαλλονίτες είχαν έντονα στη μνήμη τους χαραγμένη τη συμβολή των Ρώσων στην απελευθέρωσή τους από τους Γάλους από όπου προέκυψε η Ιόνιος Πολιτεία (1800-1807).΄Ετσι  ο κεφαλλονίτης αρχιδιάκονος Σπυρίδων Δαφαράνας που ο Ουσακώφ έφερε μαζί του από τη Ρωσία σαν διερμηνέα Κεφαλονιά με την επιστροφή του στην Κεφαλονιά και στο ναό του Σωτήρα που ήταν διορισμένος έψαλε τροπάρια το Πάσχα και τα Χριστούγεννα στα ρωσικά και κατά την λιτανεία της δεύτερης Αναστάσεως στην Γέφυρα ευχόταν υπέρ του ρώσου αυτοκράτορα και του ρωσικού έθνους μέχρι το 1820 που σταμάτησε στα χρόνια του Μαίιτλαντ. Και ήταν συγκινητικό όταν όσοι  βρεθήκαμε στο πλοίο ομού μαζί με τους ρώσους ιερείς που συνόδευαν την αποστολή ψάλαμε τον παιάνα της νίκης το: Χριστός Ανέστη κα στις δύο γλώσσες.

 Β. Επαναστατική Ρωσία.

Κάπου στα μέσα του 18ου αιώνος ένας γιγαντόσωμος βασανισμένος Φραγκάτος  πετάει το τσαπί του που έσκαβε πάνω στο Κουλούμι και βλαστημώντας τον φτωχό τούτο τόπο του φεύγει όπως πολλοί άλλοι Κεφαλονίτες για τη Ρωσία. Το καράβι τον βγάζει στην Οδησσό. Μη ξέροντας κανένα ξάπλωσε σε ένα παγκάκι για να περάσει την νύχτα του. Το πρωί ένας Βάρτσαμος που περνούσε από κει σταματάει και ρωτάει τον ξαπλωμένο γίγαντα που τα γυμνά ποδάρια του (γιατί τούχαν κλέψει τη νύχτα τα παπούτσια) περίσσευαν από το παγκάκι, πούθε είναι και τι γυρεύει εκεί. Αφού τον βρήκε και κοντοχωριανό τον πήρε μαζί του και τούκανε μεταφορές στα σφάγια που εμπορευόταν. Το φόρτωμα που κουβαλούσε ο γιγαντόσωμος αυτός άνδρας αντιστοιχούσε σε όσο θα μετέφερε ένα μουλάρι, έτσι έπαιρνε το αγώι του μουλαριού. Αυτός ήταν ο Γεράσιμος Νεόφυτος από τον κλάδο των Βερβελαίων. Εργάστηκε σκληρά, πήρε και τα αδέλφια του στην Οδησσό και κατέληξαν εργοστασιάρχες με εργοστάσια αλλαντοποιίας και βυρσοδεψίας.

Κάποια στιγμή πήραν και το παιδί της αδελφής τους Κατερίνας πούχε πεθάνει στη γέννα του. Αυτός ήταν ο νόνος μου Ιωάννης Μεσολωράς. Τον σπούδασαν και τον ενέταξαν στις επιχειρήσεις τους. Κάποια στιγμή ο Γιάννης αυτονομήθηκε και μετοίκησε στη Σεβαστούπολη όπου άνοιξε δικές του δουλειές. Με την  κουμουνιστική επανάσταση του 1917, τα έχασε όλα, αυτός και οι μπαρμπάδες του, μαζί με τις 70.000 οικογένειες που κατοικούσαν στη νότια Ρωσία γύρισαν στην Ελλάδα έχοντας απολέσει (οι Έλληνες ) περιουσίες που ανέρχονταν σε 25.470.000 χρυσές λίρες. (Βλ. Ο Ελληνισμός του Ευξείνου Πόντου, Εκδ. Μίλητος, χωρίς χρονολογία, σ. 258.) Στο νόνο μου έμεινε το παρατσούκλι που διασώζεται μέχρι σε μένα «ο Γιάννης ο Ρούσος». Να γιατί στην επισήμανση των στρατιωτικών του πλοίου ότι βρισκόμαστε σε ρωσικό έδαφος παρατήρησα: –«μα εγώ είμαι και ρούσος».

 Γ. Μετακομουνιστική Ρωσία.

Λέει πολιτικός της σύγχρονης Ελλάδος ο Ν. Σηφουνάκης: «Σε μια πολυπολιτισμική κοινωνία, όπως η Ελληνική, δεν μπορεί να έχει κρατικό της σήμα θρησκευτικό σύμβολο (εννοεί το Σταυρό) που δεν εκφράζει όλους τους Έλληνες πολίτες». (Εφημ. Ορθόδοξος Τύπος 18/9/2014 σ.2).

Λέει και ο πρόεδρος της Ρωσικής Ομοσπονδίας Β. Πούτιν για τις μειονότητες (αυτές που κατά τον κ. Σηφουνάκη έκαναν την ελληνική κοινωνία  πολυπολιτισμική!) «Η Ρωσία δεν έχει ανάγκη τις μειονότητες. Οι μειονότητες έχουν ανάγκη τη Ρωσία και δεν θα τους χορηγήσουμε ειδικά προνόμια, ούτε θα προσπαθήσουμε να αλλάξουμε τους νόμους μας ώστε να ταιριάζουν στις επιθυμίες τους ανεξάρτητα πόσο δυνατά θα φωνάζουν περί διακρίσεων». (Ό.π.).

Επιμύθιο: διερωτηθήκατε ποτέ γιατί η ταλαίπωρη πατρίδα μας απαξιώθηκε και φτώχυνε τόσο;