Το προσφάτως κατατεθέν από τον Υπουργό σχέδιο νόμου με τίτλο « Αντιμετώπιση της αυθαίρετης δόμησης- Περιβαλλοντικό ισοζύγιο- Άλλες διατάξεις» επιχειρεί μία σημαντική τομή στην πολιτική νομιμοποίησης αυθαιρέτων που επί αρκετά χρόνια τουλάχιστον ακολουθεί με ασυνάρτητο τρόπο η εκάστοτε πολιτική ηγεσία του ΥΠΕΚΑ. Είναι πια πασίγνωστο ότι οι προγενέστερες περιπετειώδεις προσπάθειες νομιμοποίησης της τελευταίας στιγμής με άμεσο επιβλαβή αντίκτυπο στην οικιστική, χωροταξική και περιβαλλοντική ισορροπία της χώρας. Με μία απλή και μόνο ανάγνωση του σχεδίου νόμου διαπιστώνει κανείς εύκολα ότι διαπνέεται από ένα κοινωνικό, αναπτυξιακό και περιβαλλοντικό χαρακτήρα. Παράλληλα, προτείνεται η ολιστική αντιμετώπιση του φλέγοντος ζητήματος της νομιμοποίησης των αυθαίρετων κατασκευών.
Με το εν λόγω σχέδιο νόμου επιχειρείται η συνολική αντιμετώπιση της νομιμοποίησης των αυθαιρέτων και αποτρέπεται η δημιουργία μίας νέας γενιάς αυθαιρέτων. Τίθεται οριστικά «κόκκινη γραμμή» στην αυθαίρετη δόμηση με κρίσιμη ημερομηνία την 28η Ιουλίου του 2011. Με άλλα λόγια, όλα τα αυθαίρετα που έχουν αναγερθεί μετά τις 28 Ιουλίου 2011, περίοδο για την οποία υπάρχουν αεροφωτογραφίες, κρίνονται αυτοδικαίως κατεδαφιστέα. Η σημασία μίας τέτοιας διάταξης για την αειφόρο πολεοδομική ανάπλαση της χώρας είναι πασιφανής. Χρειάστηκαν τουλάχιστον 3 δεκαετίες νομοθετικών παλινδρομήσεων προκειμένου ν’αναληφθεί το πολιτικό κόστος της κατάργησης για το μέλλον της ασταμάτητης νομιμοποίησης αυθαίρετων κατασκευών (έστω και μετά την 28η/07/2011). Δε χωρεί αμφισβήτηση ότι τα τελευταία χρόνια οι πολυάριθμες ρυθμίσεις νομιμοποίησης αυθαιρέτων είχαν επί της ουσίας καταλήξει να γίνουν ένας ευρύς χώρος για πολυποίκιλες πολεοδομικές παραβάσεις.
Οι πολεοδομικές παραβάσεις των κτισμάτων διακρίνονται σε τρεις κατηγορίες.
Τα αυθαίρετα κτίσματα προ του 1975 θα νομιμοποιούνται με την καταβολή προστίμου 500ευρώ και θα εξαιρούνται μόνιμα της κατεδάφισης ενώ τα προ του 1983 αυθαίρετα θα νομιμοποιούνται με την καταβολή του 85% του υπολογιζόμενου προστίμου. Όσα ανεγέρθησαν μετά την 1/1/1983 και μέχρι 31/12/2003 θα τακτοποιούνται με την καταβολή του 80% του υπολογιζόμενου προστίμου ενώ όσα κατασκευάστηκαν από 1/1/2004 έως και την καταληκτική ημερομηνία της 28/7/2011 θα νομιμοποιούνται με την καταβολή του 100% του προστίμου. Παρατηρούμε λοιπόν ότι το προσχέδιο εμφανίζεται πιο αυστηρό με τα νεότερα αυθαίρετα και επιεικέστερο με τα παλαιότερα. Και πώς αλλιώς; Δεν θα μπορούσε να προχωρήσει σε μία οριζόντια αντιμετώπιση όλων ανεξαιρέτως των αυθαιρέτων χωρίς να συνεκτιμηθούν οι ιδιαίτερες περιστάσεις και δη ο χρόνος κατασκευής.
Το σχέδιο νόμου χαρακτηρίζεται και για την κοινωνική του ευαισθησία καθώς προβλέπονται ευνοικές ρυθμίσεις για ευπαθείς ομάδες του πληθυσμού, όπως η έκπτωση έως και 30% του υπολογιζόμενου προστίμου για τους ανέργους ή η μείωση από 2% έως και 85% για ΑΜΕΑ, πολύτεκνους, τρίτεκνους κ.α. Η πρόσφατη οικονομική κρίση και οι δυσμενείς της συνέπειες έχουν δοκιμάσει και εξαντλήσει τις αντοχές των πολιτών. Για το λόγο αυτό, οι συνεχείς παρατάσεις της προθεσμίας υποβολής δηλώσεων τακτοποίησης είναι ευπρόσδεκτες. Το χαρακτηριστικότερο μεταξύ άλλων είναι η πρόβλεψη πολυάριθμων δόσεων καταβολής του προστίμου (συγκεκριμένα μέχρι και 102 δόσεις), ρύθμιση που στόχο έχει να προστατεύσει τα χαμηλότερα μισθολογικά στρώματα. Όσοι επίσης καταβάλλουν εφάπαξ το ποσό θα έχουν την γενναιόδωρη έκπτωση της τάξης του 20%. Όσοι ακόμη τακτοποιήσουν γρήγορα το ποσό που τους προβλέπεται, θα ανταμειφθούν με ευνοικότερους όρους αποπληρωμής του σχετικού προστίμου. Πρόβλεψη υπάρχει και για όσους έμειναν «ξεκρέμαστοι» από τον προηγούμενο νόμο τακτοποίησης αυθαιρέτων που κρίθηκε αντισυνταγματικός από το ΣτΕ ενώ είχαν ήδη καταβάλει μέρος ή και όλο το ποσό του προβλεπόμενου προστίμου. Συγκεκριμένα, δίδεται τέλος στην αγωνία τους με την χωρίς
κόστος υπαγωγή τους στις νέες ρυθμίσεις μέσω μίας απλής ηλεκτρονικής δήλωσης. Αναφορικά με τη φορολογική αντιμετώπιση των αυθαίρετων κτισμάτων προβλέπεται μειωτικός συντελεστής 50% για όλους τους χώρους, όπως ισόγεια, εσωτερικοί εξώστες, σοφίτες κ.α.
Η αναπτυξιακή προοπτική του νομοσχεδίου έγκειται στην χρησιμοποίηση του πολεοδομικού εργαλείου της «Τράπεζας γης» που προσπαθεί να ξεκλειδώσει τους οικοδομικούς συνεταιρισμούς. Ουσιαστικά, αν ένας πολίτης έχει κτίσει αυθαίρετο κτίσμα, δηλαδή δεν έχει συντελεστή δόμησης, εφόσον χρειαστεί θα έχει τη δυνατότητα να τον αγοράσει από την Τράπεζα γης και να τον συμπληρώσει όπου υπολείπεται. Ο θεσμός της «Τράπεζας γης», ως μετεξέλιξη αυτού της μεταφοράς συντελεστή δόμησης φαίνεται περισσότερο ορθολογικός και αρκετά τεχνοκρατικός. Με άλλες λέξεις, πρόκειται για μία ηλεκτρονική διαδικασία καταγραφής και διαχείρισης τίτλων δικαιώματος συντελεστή δόμησης.
Η περιβαλλοντική διάσταση του νομοσχεδίου είναι εμφανής σε αρκετά σημεία του κειμένου όπως για παράδειγμα όταν εξαιρούνται από το πεδίο εφαρμογής της νομιμοποίησης αυθαίρετα εντός αιγιαλού, δάσους ή αναδασωτέας έκτασης. Με αυτόν τον τρόπο το νομοσχέδιο κάνει σεβαστές τις επιβαλλόμενες από το Σύνταγμα και το ΣτΕ αρχές περιβαλλοντικής νομοθεσίας. Επιπλέον, τίθεται ως «κόκκινη γραμμή» ο ισχύων συντελεστής δόμησης της εκάστοτε περιοχής. Αυτό σημαίνει ότι η νομιμοποίηση δεν θα γίνεται εις βάρος των ισχύοντων πολεδομικών όρων. Οι αυθαίρετες λοιπόν κατασκευές συνεκτιμώμενες στο σύνολο της επιφάνειας δεν θα πρέπει να υπερβαίνουν τα επιτρεπόμενα από το συντελεστή δόμησης τετραγωνικά μέτρα. Με την πρόβλεψη αυτή διαφαίνεται ότι η εισπρακτική διάθεση του Υπουργείου εξισώνεται με την σκέψη για αειφόρο ανάπτυξη και την αντίστοιχη περιβαλλοντική πολιτική που θα πρέπει να εφαρμόζει μία σύγχρονη ευρωπαική χώρα. Μία άλλη φιλοπεριβαλλοντική διάταξη είναι αυτή που προβλέπει για πρώτη φορά τακτοποίηση αυθαιρέτων σε περιοχές όπου δεν είχαν καθοριστεί για πολλά χρόνια οι χρήσεις γης. (πχ το ΓΠΣ της Λευκάδας που δεν είχε αναθεωρηθεί για 27 χρόνια). Ακόμη, με το θεσμό της Τράπεζας γης σκοπείται η δημιουργία ελεύθερων κοινόχρηστων χώρων. Τέλος, σχετικά με τις μεγάλες πολεοδομικές παραβάσεις τα αυθαίρετα κτίσματα θα εξαιρούνται της κατεδάφισης μόνο για 30 χρόνια και όχι δια παντός.
Συμπερασματικά, είναι δύσκολο να σχολιάσεις θετικά ή αρνητικά ένα νομοσχέδιο εάν δεν καταστεί νόμος του κράτους και δεν εφαρμοστεί στην καθημερινή πραγματικότητα. Παρόλα αυτά, το νέο πρότυπο νομοσχέδιο θέτει σημαντικές τομές στην ασυνάρτητη μέχρι σήμερα πολιτική της νομιμοποίησης αυθαιρέτων, σταθμίζοντας αφενός τόσο τον παράγοντα της είσπραξης δημοσίων εσόδων και αφετέρου τον παράγοντα της οικιστικής, χωροταξικής και πολεοδομικής ανάπτυξης. Το νομοσχέδιο έχει ήδη κατατεθεί , και σύντομα θα συζητηθεί ενώπιον της Ολομέλειας της Βουλής.
ΜΕ ΤΙΜΗ
ΣΤΑΥΡΟΣ Π. ΤΡΑΥΛΟΣ
Πολιτικός μηχανικός
ΠΡΟΕΔΡΟΣ ΝΕ ΤΕΕ ΚΕΦΑΛΟΝΙΑΣ ΚΑΙ ΙΘΑΚΗΣ