Του Ξενοφώντα Κοντιάδη*

Η διαιρετική τομή Μνημόνιο-Αντιμνημόνιο θόλωσε την κρίση μας για τα αίτια της χρεοκοπίας. Χρειάζεται σήμερα μια νέα θεωρία εξήγησης της κρίσης. Σε γενικές γραμμές, υπάρχουν τρεις διαφορετικές οπτικές γωνίες για να εξηγήσει κανείς την εσωτερική όψη της κρίσης, τους απώτερους λόγους για τους οποίους έφτασε η Ελλάδα στη χρεοκοπία.

Η πρώτη είναι να ισχυριστεί ότι φταίει η πολιτική τάξη, οι ιδιοτελείς ή ανεπαρκείς πολιτικοί. Πρόκειται για μια απλουστευτική αντίληψη, που τη βρίσκει τώρα απέναντί της και η νέα κυβέρνηση. Η πολιτική μας τάξη είναι ακριβώς αυτή την οποία παρήγαγε μια συγκεκριμένη θεσμική οργάνωση της πολιτείας.

Η δεύτερη οπτική γωνία είναι ότι φταίει ο κοινωνικός σχηματισμός και η πολιτική κουλτούρα, δηλαδή σε τελική ανάλυση η σταδιακή διάβρωση του πολιτικού μας συστήματος και ολόκληρης της κοινωνίας από αντιλήψεις, παγιωμένες πρακτικές και κοινωνικές συμπεριφορές που οδήγησαν στη χρεοκοπία. Oμως αυτή η κουλτούρα καλλιεργήθηκε μέσα σε ένα συγκεκριμένο θεσμικό περιβάλλον. Αυτές είναι οι δύο πλέον διαδεδομένες προσεγγίσεις.

Η τρίτη προσέγγιση είναι ότι φταίνε πρωτίστως οι πολιτικοί θεσμοί, υπό την έννοια ότι το θεσμικό τοπίο διαμορφώνει ή επηρεάζει άμεσα τον σχηματισμό πολιτικών και κοινωνικών σχέσεων. Οι τρεις αυτές όψεις της κρίσης είναι αλληλένδετες. Ωστόσο, ούτε η πολιτική τάξη θα ανανεωθεί και θα αναβαθμιστεί, ούτε η πολιτική κουλτούρα μπορεί να αρχίσει σιγά σιγά να μεταβάλλεται, αν δεν υπάρξουν ουσιώδεις αλλαγές στους θεσμούς.

Απαιτείται λοιπόν μια προσπάθεια θεσμικής και πολιτικής αυτογνωσίας. Ριζοσπαστισμός δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς αυτογνωσία και αυτοκριτική. Αυτό που επιδιώκει να εμφανίζεται τα τελευταία χρόνια ως ριζοσπαστικό είναι ψευδεπίγραφο, επειδή στρέφεται προς τα πίσω, προς την παλινόρθωση του πολιτικού καθεστώτος που οδήγησε στη χρεοκοπία, άρα είναι κατ’ εξοχήν συντηρητικό και αυτοαναφορικό.

*Ο Ξενοφώντας Κοντιάδης είναι καθηγητής Συνταγματικού Δικαίου, πρόεδρος Ιδρύματος Τσάτσου