Της Αναστασίας Χρ. Μήλιου*
Ένας οδηγός αυτοκινήτου που πέφτει σε λακκούβα και παθαίνει ζημιά το όχημά του. Ένας μοτοσικλετιστής που πέφτει σε σπασμένο φρεάτιο αποχέτευσης και τραυματίζεται πολύ σοβαρά. Ένας ποδηλάτης που εκτρέπεται της πορείας του και πέφτει σε αφύλακτο χαντάκι, χάνοντας την ζωή του. Πεζός που σκοντάφτει σε σπασμένο ρείθρο πεζοδρομίου και τραυματίζεται σοβαρά. Οδηγός που συγκρούεται με κάδο απορριμμάτων που έχει φύγει από την θέση του.
Αυτές είναι μερικές από τις περιπτώσεις ζημιών οχημάτων και οδηγών/πεζών που έχουν προκληθεί από κακοτεχνίες στις οδούς και τα οδοστρώματα, από έλλειψη σήμανσης, επαρκούς φωτισμού κ.τ.λ. Όλες αυτές οι περιπτώσεις και άλλες παρόμοιες έχουν δικαιωθεί από τα ελληνικά Δικαστήρια και έχουν αποζημιωθεί από τους εκάστοτε Δήμους που είναι υπεύθυνοι σύμφωνα με την ελληνική νομοθεσία, για την σωστή κατασκευή, λειτουργία, συντήρηση και επίβλεψη των οδών ώστενα εξασφαλίζεται η ασφαλής χρήση τους από τους πολίτες.
Σύμφωνα με τις ισχύουσες διατάξεις του άρθρου 105 του Εισαγωγικού Νόμου του Αστικού Κώδικα (Εισ.Ν.Α.Κ.) «Για παράνομες πράξεις ή παραλείψεις των οργάνων του δημοσίου κατά την άσκηση της δημόσιας εξουσίας που τους έχει ανατεθεί, το δημόσιο ενέχεται σε αποζημίωση, …», στο δε άρθρο 106 του ιδίου νόμου ορίζεται ότι «Οι διατάξεις των δύο προηγούμενων άρθρων εφαρμόζονται και για την ευθύνη των δήμων, των κοινοτήτων ή των άλλων νομικών προσώπων δημοσίου δικαίου, από πράξεις ή παραλείψεις των οργάνων που βρίσκονται στην υπηρεσία τους».
Κατά δε το άρθρο 5 παρ. 1 και 3 του ν. 3155/1955 (Α΄ 63), το Δημόσιο και οι Δήμοι ή οι Κοινότητες υποχρεούνται να κατασκευάζουν, ανακαινίζουν και συντηρούν τις αναφερόμενες στα άρθρα 2 παρ. 1 και 4 του νόμου αυτού αντίστοιχα οδούς. Περαιτέρω, στο άρθρο 24 του π.δ. 410/1995 (Δημοτικός και Κοινοτικός Κώδικας) ορίζεται ότι: «1…Στην αρμοδιότητα των δήμων και των κοινοτήτων ανήκουν ιδίως: α) η κατασκευή συντήρηση και λειτουργία: i) συστημάτων ύδρευσης, άρδευσης και αποχέτευσης … έργων δημοτικής και κοινοτικής οδοποιίας, … ιδ) η ρύθμιση της κυκλοφορίας, ο καθορισμός πεζοδρόμων, μονοδρομήσεων και κατευθύνσεων της κυκλοφορίας, … η ονομασία των οδών και των πλατειών και η τοποθέτηση πινακίδων.».
Κατά την έννοια των διατάξεων αυτών, ευθύνη προς αποζημίωση γεννάται και από μη νόμιμες υλικές ενέργειες των οργάνων του Δημοσίου, των Ο.Τ.Α. και των άλλων ν.π.δ.δ., εφόσον αυτές συνάπτονται με την οργάνωση και τη λειτουργία των δημοσίων υπηρεσιών. Κατά την έννοια επίσης των ίδιων διατάξεων, ευθύνη του Δημοσίου ή νομικού προσώπου δημοσίου δικαίου, τηρουμένων και των λοιπών προϋποθέσεων του νόμου, υπάρχει όχι μόνο όταν με πράξη ή παράλειψη οργάνου των νομικών αυτών προσώπων παραβιάζεται συγκεκριμένη διάταξη νόμου, αλλά και όταν παραλείπονται τα ιδιαίτερα καθήκοντα και υποχρεώσεις που προσιδιάζουν στη συγκεκριμένη υπηρεσία και προσδιορίζονται από την κείμενη εν γένει νομοθεσία, τα διδάγματα της κοινής πείρας και τις αρχές της καλής πίστης.
Υπάρχει δηλαδή σαφής υποχρέωση των αρμοδίων οργάνων του Δήμου απέναντι στους ιδιώτες, να λαμβάνουν όλα τα απαραίτητα μέτρα για τη διαφύλαξη της υγείας των πολιτών και της περιουσίας τους κατά την άσκηση της παραπάνω δραστηριότητας.
Την υποχρέωση αυτή έχουν οι Δήμοι και οι Κοινότητες, κατ’ εφαρμογή των αρχών της χρηστής διοίκησης, και υποχρεούνται, στα πλαίσια των καθηκόντων τους, να επιβλέπουν και να ελέγχουν την καταλληλότητα των οδών, πεζοδρομίων, αποχετευτικών συστημάτων και να λαμβάνουν τα κατάλληλα μέτρα για τη συντήρηση και επιδιόρθωση αυτών, προκειμένου να διεξάγεται ομαλά η κυκλοφορία επί των οδών, αλλά και να προστατεύεται η ομαλή κυκλοφορία των οδηγών και πεζών σε κοινόχρηστους χώρους, η σωματική ακεραιότητα των πολιτών που κάνουν χρήση αυτών από τυχόν κακοτεχνίες.
Επομένως ύστερα από όσα προαναφέρθηκαν, η οποιαδήποτε παράλειψη οφειλόμενης ενέργειας του ΟΤΑ σε σχέση με τις πιο πάνω υποχρεώσεις των οργάνων του, ως αναγόμενη σε άσκηση εξουσίας, κατά την έννοια των παραπάνω διατάξεων, συνιστά παρανομία της διοικήσεως και δημιουργεί νόμιμο λόγο ευθύνης προς αποζημίωση αυτών που ζημιώθηκαν με βάση τα άρθρα 105 – 106 του Εισ.Ν.Α.Κ.
Το Δημόσιο δε και τα νομικά πρόσωπα δημοσίου δικαίου υποχρεούνται να αποκαταστήσουν κάθε θετική ή αποθετική ζημία, ενώ τα δικαστήρια της ουσίας μπορούν, επί πλέον, να επιδικάσουν σε βάρος τους χρηματική ικανοποίηση λόγω ηθικής βλάβης ή ψυχικής οδύνης κατ’ εφαρμογή του άρθρου 932 του Αστικού Κώδικα. Απαραίτητη, πάντως, προϋπόθεση για την επιδίκαση αποζημιώσεως, η οποία μπορεί να συνίσταται και στην κατ’ άρθρο 932 του Α.Κ. χρηματική ικανοποίηση λόγω ηθικής βλάβης, είναι η ύπαρξη αιτιώδους συνδέσμου μεταξύ της παράνομης πράξης ή παράλειψης ή υλικής ενέργειας ή παράλειψης υλικής ενέργειας του δημοσίου οργάνου και της επελθούσας ζημίας
