Δεν είναι μόνον ότι οι Έλληνες ηθοποιοί της εποχής εκείνης,
κάνοντας Θέατρο, βοήθησαν τα μέγιστα στην αφύπνιση των υποδούλων·
είναι και ότι μόλις ξέσπασε η Επανάσταση πήραν τα όπλα·
προσθέτοντας στο ανυπότακτο του Ποιητή, το σπαθί του Πολεμιστή·
από την κόψη του οποίου γνωρίζεται η Ελευθερία·
κάθε Λαού και κάθε Ανθρώπου.
Αν σήμερα, στον μουσουλμανικό κόσμο το Θέατρο και η ελευθερία της Τέχνης βρίσκονται γενικά υπό απόρριψη, φαντασθήτε την κατάσταση την εποχή εκείνη και το σθένος που χρειαζόταν από τους Έλληνες ηθοποιούς εθελοντές
για να προβούν σε Θεατρική Πράξη.
Όταν κατά το παρελθόν είχαμε τα Πολιτιστικά στον Δήμο Ιλίου, μια από τις 5 Θεατρικές ομάδες που είχαμε επιδιώξει να δημιουργήσουμε ήταν ακριβώς
με μουσουλμάνους της περιοχής· και ξέρουμε ακριβώς για τι πράγμα μιλάμε
και για το τι υφίστανται οι άνθρωποι αυτοί.
Δυστυχώς, η κλειτοριδεκτομή παραδείγματος χάριν δεν είναι κυρίως στο σώμα…
Προς επίρρωση αυτών, η ταινία τής Αννέτας Παπαθανασίου ”Παίζοντας
με την Φωτιά”, παραγωγής 2014, που περιγράφει το πως οι ελάχιστοι ηθοποιοί
στο Αφγανιστάν αντιμετωπίζουν την απόρριψη.
Η ταινία της αφηγείται ιδιαίτερα τον διωγμό των γυναικών τού θιάσου
που αντιμετωπίζουν μέχρι και τον θάνατο.
Όπως λέγεται χαρακτηριστικά στο φίλμ:
”…μερικές εγκαταλείπουν [τον θίασο], μερικές συνεχίζουν, άλλες εκβιάζονται, άλλες σκοτώνονται…(!)”
Αυτά, για να κατανοήσουμε τον βαθμό δυσκολίας του εγχειρήματος
των Ελλήνων ηθοποιών μέσα στο οθωμανικό καθεστώς.
Παρ’όλ’αυτά υπήρξαν παραστάσεις όπως στα Αμπελάκια της Θεσσαλίας,
στις Κυδωνίες της Ιωνίας, στην Σμύρνη, σ’αυτήν την ίδια την Κωνσταντινού- πολη!
Υπήρχαν βέβαια και θεατρικές παραστάσεις πέραν του μητροπολιτικού Ελληνικού χώρου, όπως στην Οδησσό ή την Τεργέστη, όπου ο Ελληνισμός ήκμαζε.
Οι Ενετοκρατούμενες περιοχές είχαν την ευχέρεια Ιταλικών Θιάσων
αλλά και ερασιτεχνικών παραστάσεων από Έλληνες ηθοποιούς στα Επτάνησα.
Αυτό που στις Τουρκοκρατούμενες περιοχές, διευκόλυνε κάπως τα πράγματα,
είναι ότι οι κατακτητές είχαν ανάγκη τις γνώσεις και τις ικανότητες
των Ελλήνων, στο εμπόριο, την διοίκηση, την διπλωματία, κ.λ.
Υπήρχαν ακόμη και οι πιέσεις προς την Τουρκία από τον ξένο παράγοντα,
για λόγους δικών του συμφερόντων που εξυπηρετουσε όμως κι εμάς.
Τέλος -και επειδή τίποτα δεν πάει χαμένο- οι 124 επαναστάσεις(!)
–μικρότερες ή μεγαλύτερες- που είχαν ξεσπάσει εναντίον των Οθωμανών
στην διάρκεια της μακροχρόνιας κατοχής (1453-1821),
είχαν καταγραφεί και ληφθεί υπ’όψιν από την σουλτανική πύλη.
Κάπως έτσι προέκυψαν και δημιουργήθηκαν τα 2 αυτόνομα υπό Τουρκική επικυριαρχία Εξελληνισμένα κρατίδια της Μολδαβίας και της Βλαχίας,
οι παραδουνάβιες ηγεμονίες, με Έλληνες κυβερνήτες, υποτελείς στον Σουλτάνο.
Και ακριβώς σ’αυτά αναπτύχθηκε η μεγαλύτερη Ελληνική Θεατρική παραγωγή·
πρώτα στο Βουκουρέστι (Βλαχία) και μετά στο Ιάσιο (Μολδαβία).
Συνέρρευσαν εκεί Έλληνες από κάθε περιόχη, για να μπορέσουν να κινηθούν
και ν’ανασάνουν πιό ελεύθερα· και όσοι ανάμεσά τους είχαν την κλίση τής Σκηνής, συνέβαλλαν στην Θεατρική Λειτουργία στελεχώνοντας τους θιάσους.
Ο αείμνηστος Θεατρολόγος, Κεφαλονίτης εξ Αιγύπτου, Δημήτρης Σπάθης (1925-2014), με αναγνωρισμένη την αποφασιστική συμβολή του στην μελέτη
της εξέλιξης του Νέο-Ελληνικού Θεάτρου και την οργάνωση των Θεατρικών Σπουδών στην Ελλάδα, μιλώντας για τον θίασο του Βουκουρεστίου, γράφει:
“Ο θίασος του Βουκουρεστίου, για ευνόητους λόγους, δεν μπορούσε
να ανεβάσει έργα με έντονες αναφορές στην κατάσταση και στις προσδοκίες του Ελληνισμού…
Όμως και εδώ [και στην Οδησσό] ισχυρότατη πατριωτική απήχηση είχε
ο “Θεμιστοκλής” του Μεταστάσιου* αλλά και ο “Τιμολέων” του Ζαμπέλιου…
Ανάλογη ιδεολογική φόρτιση είχαν οι τραγωδίες του Αλφιέρι “Ορέστης”
και “Φίλιππος” που ανέβασε ο Ελληνικός Θίασος, έργα με έντονες αντιτυραννικές αιχμές…
Στο συνολό της αυτή η Θεατρική κίνηση ασφαλώς συνέβαλε στην ιδεολογική προετοιμασία του Αγώνα, αλλά υπήρξε και γεγονός μεγάλης πολιτιστικής σημασίας· προετοίμασε το έδαφος, έφτιαξε μια παρακαταθήκη, ένα μικρό κεφάλαιο, που θα αξιοποιηθεί για τη δημιουργία Θεάτρου στο ανεξάρτητο κράτος.”
Μόλις εκδηλώθηκαν οι προοιμιακές κινήσεις της Επανάστασης,
οι φλογεροί πατριώτες ηθοποιοί των θιάσων –στους οποίους σημειώτεον συμμετείχαν και γυναίκες ηθοποιοί- αναδείχθηκαν σε πολεμιστές
και έσπευσαν να ενταχθούν στις τάξεις της Επαναστάσεως.
Η έρευνα δεν μας έχει δώσει έως τώρα παρά ελάχιστα απ’τα ονόματα τους,
κι αυτό διότι στην συντριπτική τους πλειοψηφία θυσιάσθηκαν.
Ο γνωστότερος όλων είναι ο Κωνσταντίνος Αριστίας**
απ’την Κωνσταντινούπολη.
Ταλαντούχος ηθοποιός και καταξιωμένος πρωταγωνιστής·
συμμετείχε στον Θίασο του Βουκουρεστίου.
Έλαβε μέρος στην μάχη του Δραγατσανίου· υπήρξε μάλιστα ο Σημαιοφόρος
του επίλεκτου σώματος του Ιερού Λόχου του Υψηλάντη, μετά την ολοσχερή σχεδόν θυσία του οποίου, κατέφυγε στην Ιταλία και στην Κέρκυρα,
όπου εκεί το 1825 έλαβε μέρος σε παραστάσεις που οργάνωσε η Ιόνιος Ακαδημία.
Έλαβε μέρος και στην Ρουμανική Επανάσταση του 1848· των Ρουμάνων εναντίον των Τούρκων. Ένας αληθινός Ποιητής Πολεμιστής!
Μετά είναι ο Θεόδωρος Αλκαίος, από την Μυτιλήνη.
Ταλαντούχος ηθοποιός και καταξιωμένος πρωταγωνιστής·
συμμετείχε και αυτός στον Θίασο του Βουκουρεστίου.
Με το ξέσπασμα της Επανάστασης κατέβηκε στην μητροπολιτική Ελλάδα
και πολέμησε σαν οπλαρχηγός στην Στερεά Ελλάδα, στην Χίο, την Κρήτη,
τα Ψαρά· εξιστόρησε μάλιστα την καταστροφή τους, μετά την οποία,
διέφυγε κολυμπώντας(!) και τραυματισμένος(!) στην Χίο.
Το 1829 ίδρυσε Θεατρική Ομάδα στην Σύρο.***
Άλλος γνήσιος και αυτός Ποιητής Πολεμιστής όπως και οι υπόλοιποι.
Ο Σπυρίδων Δρακούλης, από την Ιθάκη.
Ταλαντούχος ηθοποιός και καταξιωμένος πρωταγωνιστής·
συμμετείχε στον Θίασο της Οδησσού και συνεργάσθηκε και με Ιταλικό Θίασο.
Διακεκριμμένος και αυτός για την Θεατρική υποκριτική του τέχνη·
του είχε μάλιστα δοθεί το προσωνύμιο “Ταλμάς”, από το όνομα του μεγάλου Γάλλου ηθοποιού της εποχής Φρανσουά Ζοζέφ Ταλμά (1734-1829).
Ακολούθησε τον Αλέξανδρο Υψηλάντη ως ένας εκ των 7 εκατοντάρχων τού Ιερού Λόχου·(ένας εκ των οποίων ήταν και ο Κεφαλονίτης Λουκάς Βαλσαμάκης).
Σκοτώθηκε στην Μάχη του Δραγατσανίου, στις 7 Ιουνίου 1821.
Ο Γεώργιος Λασσάνης, από την Κοζάνη.
Ταλαντούχος ηθοποιός με μεγάλη προσφορά στο Ελληνικό Θέατρο.
Συμμετείχε στον Θίασο της Οδησσού.
Ακολούθησε τον Υψηλάντη στην Επανάσταση στις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες,
ως Χιλίαρχος του όλου Ελληνικού Επαναστατικού Στρατεύματος.
Μετά την Μάχη του Δραγατσανίου, διέφυγε στην Αυστρία, όπου όμως
η Αυστριακή αστυνομία τον συνέλαβε και τον φυλάκισε ως επαναστάτη.
Μετά από 6 χρονιά –και όταν φάνηκε πως η Επανάσταση θα επικρατούσε-
τον απελευθέρωσαν.
Άφησε την περιουσία του στο Πανεπιστήμιο Αθηνών
που με επιθυμία του ίδρυσε τον Θεατρικό “Λασσάνειο Διαγωνισμό”
μέσω του οποίου καλλιεργήθηκε η Θεατρική παραγωγή στην Ελλάδα
τον 19ο αιώνα.
Στα Θεατρικά έργα που μετέδωσε αυτήν την εβδομάδα το Τρίτο πρόγραμμα
της Ελληνικής Ραδιοφωνίας σαν αφιέρωμα στην Επανάσταση του ΄21,
ένα ήταν και του Λασσάνη, με τίτλο: “Η Ελλάς και οι Ξένοι”.
Ο Γεώργιος Αβραμιώτης, από την Ζάκυνθο.
Ταλαντούχος ηθοποιός και πρωταγωνιστής σε όλα τα έργα
του Θιάσου της Οδησσού, στον οποίο συμμετείχε.
Ήταν ο πρώτος Έλληνας ηθοποιός της εποχής, που τιμήθηκε
για την Θεατρική του δεινότητα· ονομάσθηκε: “Υποκριτών ο Πρώτιστος”.
Με την έναρξη της Επανάστασης, κατεβαίνει στην Πελοπόννησο·
παίρνει μέρος στις εχθροπραξίες και πεθαίνει στο Ναύπλιο το 1825.
Σώζονται και άλλα ονόματα Ελλήνων ηθοποιών που έλαβαν μέρος
στην Επανάσταση, όπως των Ιωάννη Σουμάκη και Γερασίμου Ορφανού
από τον Θίασο της Οδησσού.
Μπορούμε όμως να υποστηρίξουμε ότι ήσαν πολλοί περισσότεροι:
Γνωρίζουμε ότι η Θεατρική Λειτουργία που αναπτύχθηκε, είχε ισχυρή σύναψη με τον χώρο της εκπαίδευσης· οι σπουδαστές δηλαδή της εποχής, αποτελούσαν μια πρώτη ύλη για την στελέχωση των Θιάσων.
Αν λάβουμε τώρα υπ’όψιν ότι οι φοιτητές εκείνοι απετέλεσαν ένα σημαντικό
έμψυχο υλικό και για την στελέχωση του Επαναστατικού Στρατού, μπορούμε
να συμπεράνουμε ότι πολλοί φοιτητές ηθοποιοί συμμετείχαν στον Στρατό αυτό.
Ο Ιερός Λόχος μάλιστα συγκροτήθηκε κυρίως από φοιτητές της εποχής.
Επίσης γνωρίζοντας ότι υπήρχαν πολλοί Επτανήσιοι που είχαν μεταβεί εκεί
στις Παραδουναβιες Ηγεμονίες -αναμεσά τους Κεφαλονίτες και Θιακιοί, ****
οι οποίοι μάλιστα πρωτοστάστησαν στις επαναστατικές επιχειρήσεις
-Ο Πέτρος Πετράτος, Φιλόλογος και Ερευνητής, δημοσίευσε πρόσφατα ένα
εξαιρετικό άρθρο για τις “Πρωτιές των Θιακό-Κεφαλονιτών στην Μολδοβλαχία”- μπορούμε να συνάγουμε το συμπέρασμα οτι οι Επτανήσιοι αυτοί, πριν ξεσπάσει η Επανάσταση πρωτοστάτησαν και στις θεατρικές δραστηριότητες·
αφού όπως είπαμε υπήρχαν στα Επτάνησα τόσο επισκέψεις Ιταλικών Θιάσων
όσο και Ελληνικοί ερασιτεχνικοί θίασοι από ντόπιους ηθοποιούς.
Άρα και οι Επτανήσιοι αυτοί, ανεβάζουν το ποσοστό των Ελλήνων ηθοποιών που όταν ξέσπασε η Επανάσταση θα πέρασαν από την Θεατρική Σκηνή
στο Πεδίο της Μάχης· ανταλλάσοντας την προσωπίδα με το όπλο·
αποδυόμενοι σ’ έναν Αγώνα, στον οποίο θα συνέφερε και στον αντίπαλο
-και προς χάριν της γενικής Ελευθερίας του Ανθρωπίνου Γένους-
η Νίκη, να στεφανώσει τα Ωραία αυτά Παιδιά της Άνοιξης
και όχι τον ανερμάτιστο φανατισμό.
*Το σημαντικώτατο –για όσους γνωρίζουν- για την εξέλιξη του προ- επαναστατικού Ελληνικού Θεάτρου, δίτομο έργο του Μεταστάσιου
με 6 Τραγωδίες, το εντόπισα στο Δημαρχείο Ληξουρίου(!)
όταν ως συνεργάτης του Γιάννη Σμαραγδή πήγα σαν αντιπρόσωπός του, προσκεκλημένος στον Δήμο Ληξουρίου για να μιλήσω για την ταινία “El Greco”
και την ζωγραφική τού Δομήνικου Θεοτοκόπουλου.
Το εντόπισα λοιπόν τυχαία· ήταν μια πολύ παλιά έκδοση· θαύμασα·
(για άλλη μιά φορά την δυνατότητα αυτού του τόπου να σε εκπλήσσει)
και συνέστησα πως θα έπρεπε να μεταφερθεί στην Ιακωβάτειο Βιβλιοθήκη.
** Το 1840 ο Αριστίας ήλθε στην Αθήνα για την επίσημη ίδρυση ενός Ελληνικού Εθνικού Θεάτρου. Το κλίμα απόρριψης που αντιμετώπισε από τις «επίσημες» αρχές -που διαμορφωνόταν από τις διαθέσεις του Βαυαρικού και εν γένει
ξένου παράγοντα και την συγκεκριμμένη αντίληψη που αυτός έχει
σχετικά με την Πολιτιστική ευρωστία του Ελληνικού στοιχείου-
τον ανάγκασε να επιστρέψει στο Βουκουρέστι και να γίνει ο ιδρυτής
του Ρουμανικού Εθνικού Θεάτρου(!) όπως θεωρείται και μέχρι σήμερα.
Ο Αλκαίος, και οι άλλοι πρωτοπόροι ηθοποιοί που κατέβηκαν
στην απελευθερωμένη Ελλάδα, που θλιβεροί κλητήρες βιάστηκαν να την επιστατήσουν, τράβηξαν και αυτοί «των Παθών τους τον τάραχον»
στην προσπάθεια τους για δημιουργία Θεάτρου.
Το αντιδραστικό ιδεολόγημα που επικράτησε, ήταν πως τώρα πιά οι στόχοι της Επανάστασης επιτεύχθηκαν· το Θέατρο μέσα στο κοινωνικό σώμα δεν υπάρχει πια λόγος να πυρπολεί ψυχές και ν’ανοίγει δρόμους· μπορεί και πρέπει να είναι
διακοσμητικό.
***Είναι εντυπωσιακό ότι μεσούσης της Επανάστασης δίνονταν παραστάσεις
στον Ελληνικό χώρο. Επαναστατικά έντυπα που κυκλοφορούσαν στην διάρκεια του Αγώνα καταγράφουν διάσπαρτες πληροφορίες για παραστάσεις στα νησιά των Κυκλάδων. Η πρώτη βεβαιωμένη Θεατρική παράσταση σε ελεύθερο Ελληνικό έδαφος δόθηκε στην Τήνο τον Ιανουάριο του 1822.
(Ενώ για το ίδιο νησί καταγράφονται άλλα 2 ανεβάσματα το 1825.)
****Προφανέστατα και η μετέπειτα Κεφαλληνιακή παρουσία στην Ρουμανία,
-συμμέτοχος της οποίας έχει υπάρξει και η Οικογενειά μου-
με έντονη την οικονομική και πολιτισμική δραστηριότητα,
έλκει την απαρχή της από τις προεπαναστατικέςαυτές περιόδους.
Γεώργιος Κακής Κωνσταντινάτος
