«Είναι έργο τυμβωρύχων», λέει ο κ. Αθανάσιος Νακάσης, αρχιτέκτων, επίτιμος διευθυντής Αναστήλωσης Αρχαίων Μνημείων και πρόεδρος του ελληνικού τμήματος του Διεθνούς Συμβουλίου Μνημείων και Τοποθεσιών ICOMOS, για το «τεχνητό όρυγμα» επιφάνειας 8 τ.μ. που έφερε στο φως η ανασκαφή στον τρίτο θάλαμο του τάφου της Αμφίπολης.

Ο κ. Νακάσης μιλά για την αρχιτεκτονική δομή των μακεδονικών τάφων, τη «σκηνογραφική πρόσοψη» που δείχνει άλλα σε σχέση με αυτά που ακολουθούν στο εσωτερικό, διατυπώνει αντιρρήσεις για την εργασία καθαρισμού του ψηφιδωτού δαπέδου -σύμφωνα με το video διάρκειας δύο λεπτών που δόθηκε στη δημοσιότητα- και επαναλαμβάνει ότι υπάρχουν ευρήματα που δεν έχουν ανακοινωθεί.

«Τεχνητό όρυγμα» ναι, αλλά από ποιόν;

Η ανακοίνωση του ΥΠΠΟΑ κάνει λόγο για τεχνητό όρυγμα, χωρίς περαιτέρω διευκρινήσεις. «Τεχνητό» σημαίνει ότι κάποιος το έκανε. Ποιος έσκαψε τον … λάκκο, το βάθος του οποίου δεν μπορεί να εκτιμηθεί αφού είναι γεμάτος άμμο (όπως και όλο το μνημείο);

«Το δάπεδο του τάφου, όπως όλων των τάφων, είναι θεμελιωμένο πάνω στο χώμα» εξηγεί ο κ. Νακάσης. « Συνήθως δε, οι πλάκες του δαπέδου στον θάλαμο είναι λεπτές. Στην περίπτωση του τάφου της Αμφίπολης όμως, έχουν μεγάλο πάχος. Δεν έχουν από κάτω ιδιαίτερη θεμελίωση, πατάνε μόνο πάνω στο χώμα.

Σύμφωνα με τα μέχρι στιγμής δεδομένα τα πράγματα έγιναν ως εξής:

Οι πρώτοι τυμβωρύχοι μπήκαν σπάζοντας την πόρτα, πήραν τα πολύτιμα, έφυγαν.

Οι δεύτεροι τυμβωρύχοι δεν βρήκαν πολύτιμα αντικείμενα –τα είχαν πάρει οι πρώτοι – χτύπησαν το ψηφιδωτό δάπεδο (εξού και το κατεστραμμένο σημείο της παράστασης, η «τρύπα») και στη συνέχεια αναμόχλευσαν, σήκωσαν το δάπεδο του νεκρικού θαλάμου πιστεύοντας ότι από κάτω θα βρουν θησαυρό. Βεβαίως, δεν βρήκαν κάτι.

Η πρώτη από τη δεύτερη τυμβωρυχία δεν απέχουν χρονικά. Αντίθετα, η τρίτη απόπειρα -ενδεχομένως, αρχαιοκαπηλία, στα νεότερα χρόνια- έγινε ενώ ο τάφος είχε γεμίσει με χώμα. Ο τοίχος ο οποίος φέρει τη σπασμένη πόρτα, στο επάνω μέρος αριστερά έχει μία οπή. Οι αρχαιοκάπηλοι μπήκαν από εκεί, από ψηλά. Βεβαίως, ούτε αυτοί βρήκαν κάτι…

Το «τεχνητό όρυγμα» είναι έργο της δεύτερης τυμβωρυχίας».

Όρυγμα σε άλλον μακεδονικό τάφο;

«Κατ’ αρχάς, να επαναλάβω ότι, δεν υπάρχει προηγούμενο καμαροσκέπαστου μακεδονικού τάφου με υπόγειο. Ο μόνος που έχει βρεθεί με υπόγειο -όχι καμαροσκέπαστος, ωστόσο, μακεδονικός- είναι ο τάφος του Καλαμωτού, του 3ου αιώνα, τον οποίον έχει ανασκάψει ο Κώστας Σισμανίδης.

Θα σας πω τί εννοώ σε σχέση με δάπεδο, όρυγμα, υπόγειο.

Οι ναοί του 5ου αιώνα π.Χ. επειδή το δάπεδο είναι αρκετά πιο ψηλά από το φυσικό έδαφος, γιατί μεσολαβεί το κρηπίδωμα, έχουν μία υποστήριξη των πλακών του δαπέδου από μικρά δοκάρια, τα οποία ονομάζονται κρατευτές. Αργότερα, στον 4ο και 3ο αιώνα, κάνουν συμπαγές και το θεμέλιο του δαπέδου, όπως ο Ναός του Ασκληπιού στη Μεσσήνη.

Στον τάφο της Αμφίπολης, επειδή δεν έχουμε υπερύψωση μίας κατασκευής, (κάτω από το δάπεδο δεν υπάρχει τίποτα), φρόντισαν να βρουν έναν χώρο με φυσικό έδαφος καλό, και εκεί επάνω να κάνουν το δάπεδο, που σημαίνει, να ακουμπήσουν απλά τις πέτρες. Αντίθετα, οι τοίχοι γύρω γύρω έχουν βαθύτερο θεμέλιο, γιατί παίρνουν το φορτίο της καμάρας».

Πλούσιος τάφος και στον κυρίως θάλαμο δάπεδο από πωρόλιθους;

Έχουμε Σφίγγες, Καρυάτιδες, ψηφιδωτό δάπεδο με Αρπαγή της Περσεφόνης και στον τρίτο θάλαμο, τον κυρίως νεκρικό, απλά ένα δάπεδο από πωρόλιθους; Ο κ. Νακάσης απαντά: «Είναι λογική η απορία, αλλά δεν υπάρχει κανόνας στους μακεδονικούς τάφους ότι έχουμε κορύφωση καθώς προχωράμε προς τα μέσα.

Ο νεκρικός θάλαμος οπωσδήποτε είχε στοιχεία κορύφωσης, όπως τη χρυσελεφάντινη κλίνη και τα οστά του νεκρού τοποθετημένα σε κιβώτιο μετά την καύση.

Αναφέρομαι σε χρυσελεφάντινη, επειδή εάν είχε μαρμάρινη κλίνη -πέρα από ότι είναι βαριά για τους τυμβωρύχους- θα είχε από κάτω θεμελίωση. Όπως θεμέλιο έχει και η μαρμάρινη θύρα, κάθε φύλλο της οποίας ζυγίζει 1,5 τόνο. Για σαρκοφάγο ούτε λόγος, δεν υπάρχει σαρκοφάγος σε μακεδονικό τάφο.

Πιστεύω ότι κάτι έχουν βρει οι ανασκαφείς, αλλά δεν το έχουν ανακοινώσει…».

Ευκαιρία να πάρουν όστρακα από την τάφρο θεμελίωσης

«Τώρα με το όρυγμα, έχουν τη δυνατότητα και πιστεύω ότι θα το κάνουν, να πάρουν όστρακα από την τάφρο θεμελίωσης. Έχουν φτάσει ήδη κάτω από το επίπεδο του τοίχου και θα βρουν.

Θυμίζω, ότι τα όστρακα από την τάφρο θεμελίωσης δίνουν χρονολόγηση. Θα μάθουμε πότε έγινε η κατασκευή του μνημείου.

Πάντως, αποκλείεται να μην έχουν βρεθεί άλλα κινητά ευρήματα. Στον νεκρικό θάλαμο, κατά τεκμήριο, πέρα από τη νεκρική κλίνη και τα οστά, υπήρχαν αντικείμενα τα οποία ο νεκρός χρειαζόταν για το συμπόσιο στον Κάτω Κόσμο. Κάτι θα έχει μείνει, πέσει από τους τυμβωρύχους…».

Η «σκηνογραφική πρόσοψη»

«Ο κ. Θέμελης είπε –και είναι μία υπόθεση ενδιαφέρουσα- ότι οι Σφίγγες και οι Καρυάτιδες ίσως προστέθηκαν μεταγενέστερα, σε μία φάση δεύτερη, ανακαίνισης του μνημείου.

Τη δική του υπόθεση συνέδεσα και με ένα άλλο δεδομένο. Οι περισσότεροι μακεδονικοί τάφοι έχουν μπροστά μία σκηνογραφική πρόσοψη. Η οποία «σκηνογραφία» ουδεμία σχέση με το τι ακολουθεί, δηλαδή με την καμάρα, το εσωτερικό.

Παράδειγμα: Ο τάφος των Λευκαδίων, ο γνωστός ως Τάφος της Κρίσεως, εμφανίζει μπροστά, στην πρόσοψη, τη «σκηνογραφία» ενός διώροφου κτίσματος. Ενώ πίσω είναι μονόχωρο.

Επίσης, αυτή η σκηνογραφική πρόσοψη προέχει αριστερά και δεξιά του νεκρικού θαλάμου και προς τα πάνω, για να κρατάει τα χώματα. Δεν έχει καμία σχέση με αυτό που βρίσκουμε από πίσω.

Μπορεί -μία υπόθεση κάνω- να αφαίρεσαν τη σκηνογραφική πρόσοψη, γιατί το δάπεδο του προθαλάμου και ο νεκρικός θάλαμος πάνε μαζί και στη συνέχεια, να πρόσθεσαν τις Καρυάτιδες και τις Σφίγγες, σε μία φάση ανακαίνισης του μνημείου ή νέας ταφής.

Αυτό όμως για να αποδειχθεί, πρέπει να γίνει τομή στην τάφρο θεμελίωσης».

Το video τους εκθέτει…

«Έχω πει εδώ και έναν μήνα, ότι η ανασκαφή γίνεται με προχειρότητα, δεν γίνεται με στρωματογραφικά δεδομένα και αυτό φάνηκε στο video. Το οποίο δείχνει ότι το χώμα αφαιρείται με το φτυάρι, χύμα, χωρίς καμία στρωματογραφική μέριμνα.

Επίσης, στο ψηφιδωτό δάπεδο, τα πλάνα δείχνουν ότι δουλεύει ένας άνθρωπος με το «τριγωνάκι» και ένας άλλος με σκαρπέλο.

Το ψηφιδωτό δάπεδο έπρεπε πρώτα να βραχεί -να μαλακώσει το χώμα, να μουλιάσει και μετά να αφαιρεθεί (το χώμα). Και πάλι με προσοχή. Το σκαρπέλο και το τριγωνάκι είναι εργαλεία που σε μία στιγμή απροσεξίας μπορεί να κάνουν ζημιά, να αφαιρέσουν ψηφίδες…»

Οι «μάρτυρες» και οι επόμενες γενιές

«Σε όλες τις ανασκαφές αφήνουμε τμήματα άσκαφτα, τους λεγόμενους “μάρτυρες”. Οι “μάρτυρες” μαρτυρούν την κατάσταση την οποία βρήκαμε όταν μπήκαμε στο μνημείο.

Οι επόμενες γενιές, με νέες τεχνολογίες, μπορούν να βγάλουν συμπεράσματα τα οποία εμείς, με την τεχνολογία που έχουμε στη διάθεση μας, δεν είμαστε σε θέση να εξάγουμε. Και ταυτόχρονα, είναι για πάντα, αψευδής απόδειξη του τι έχουμε βρει…Αναρωτιέμαι εάν στην ανασκαφή της Αμφίπολης έχουν αφήσει “μάρτυρες”…»

Πηγή: the toc.gr